Waarom is het noorderlicht meestal groenig?

Noorderlicht, aurora borealis of poollicht is een mooi natuurverschijnsel met vele namen. Maar hoe ontstaat deze lichtshow bij de polen, wanneer maak je de meeste kans om hem te zien en bestaat het verschijnsel ook op andere planeten? Wetenschap in Beeld geeft antwoord.

Noorderlicht_Aurora

Wat is noorderlicht?

Noorderlicht is een mooi, dynamisch en vaak groenig lichtverschijnsel aan de hemel.

Je hebt de beste kans om het te zien op een donkere, heldere winternacht, en het kan zich uitstrekken over honderden kilometers.

Het verschijnsel ontstaat als deeltjes van de zon op de atmosfeer van de aarde botsen. En dicht bij de polen danst het noorderlicht haast aan de hemel.

De golfbewegingen zijn het gevolg van verplaatsingen van geladen stralen vanaf de zon. Als die bewegen, doet het noorderlicht dat ook.

Verder van de polen ziet het licht eruit als stralen omdat het magnetisch veld daar anders is.

Op het noordelijk halfrond heet het verschijnsel noorderlicht, op het zuidelijk halfrond zuiderlicht. In het Latijn is het respectievelijk aurora borealis en aurora australis, ofwel ochtendlicht uit het noorden en ochtendlicht uit het zuiden.
De algemene benaming voor het noorder- en zuiderlicht is poollicht, omdat het rond de magnetische polen ontstaat.

Poollicht heeft veel verschijningsvormen, maar de drie belangrijkste zijn:

  • Gordijn
  • Bogen
  • Corona

Hieronder zie je foto’s van elke vorm.

Foto’s van drie soorten poollicht

Als het donker wordt, lijkt het poollicht meestal op een matte sluier, die gaandeweg kleurrijker wordt en verschillende vormen aanneemt. Corona wordt gezien als de spectaculairste van de drie soorten poollicht.

Gordijn
© Shutterstock

Gordijn

Verticale strepen dansen langs de hemel.

Bogen
© Shutterstock

Bogen

Lange lichtstralen strekken zich kilometers uit over de hemel.

Corona
© Shutterstock

Corona

Zeldzaam poollicht, waarbij alle lichtstralen naar één middelpunt lijken te vallen.

Noorderlicht of aurora borealis is meestal groen, maar kan ook onder meer wit, rood, blauw, violet of roze zijn.

Noorderlicht verandert in de loop van de nacht van kleur en vorm, en daarom is het altijd een unieke ervaring om noorderlicht te zien.

Hoe ontstaat noorderlicht?

Noorderlicht en zuiderlicht ontstaan als deeltjes, vaak elektronen, van de zon bij de magnetische polen botsen op zuurstof en stikstof in de bovenste atmosfeer van de aarde, de magnetosfeer.

Poollicht heeft dus een directe link met de activiteit en cyclus van de zon.

Energie van de elektronen gaat over op de zuurstof- en stikstofmoleculen, die ‘actiever’ worden. En als deze moleculen terugkeren naar hun normale toestand, komen er fotonen vrij in de vorm van zichtbaar licht.

Dit proces, waardoor noorderlicht ontstaat, vindt 100-400 kilometer boven het aardoppervlak plaats. Ondanks de grote afstand is het licht zo intens dat je het op aarde goed kunt zien.

Poollicht heeft de mens altijd gefascineerd, en we bestuderen het al lang.

De oudst bekende astrologische waarnemingen gaan terug tot 680-650 v.Chr.

Kleuren van het noorderlicht

Er wordt vaak gezegd dat het noorderlicht groen is. Maar de kleuren veranderen al naargelang de atomen waar de geladen deeltjes van de zon op botsen.

© Shutterstock

Waar kun je het noorderlicht zien?

Het noorderlicht is normaal gesproken te zien in een band rond de aarde tussen 60 en 70 graden noorderbreedte. Het zuiderlicht zien we op dezelfde breedtegraad, maar dan aan de andere kant van de aardbol.

Als de zon erg actief is, kan het poollicht zelfs op 50 graden verschijnen. Dat komt neer op het noorden van Midden-Europa. In extreme gevallen is aan de evenaar poollicht te zien.

Noorderlicht is gewoonlijk te zien in het noorden van Noorwegen en Zweden, Finland, IJsland, het zuiden van Groenland, Canada en het midden van Alaska.

In deze video zie je het groene licht dansen aan de nachtelijke hemel.

Video

Noorderlicht in Noord-Europa

Het noorderlicht is het meest actief tussen 60 en 70 graden noorderbreedte in het zogeheten noorderlichtovaal. Dit spectaculaire verschijnsel is dan ook goed te zien in het noorden van bijvoorbeeld Noorwegen, Zweden en Finland.

In de winter of de late herfst maak je meer kans om het noorderlicht te ontwaren, want het is beter te zien in donkere nachten.

Kaart van het noorderlichtovaal

Kaart van het noorderlichtovaal.

© Lasse Lund-Larsen

Noorderlicht in Zweden

Omdat de activiteit het grootst is in de noorderlichtovaal, maak je ten noorden van Uppsala de beste kans om aurora borealis te zien.

Veel toeristen gaan bijvoorbeeld naar Kiruna in Lapland of naar de provincie Norrbotten om het noorderlicht te zien.

Noorderlicht in Noorwegen

Om het noorderlicht in Noorwegen te zien, kun je je het beste ten noorden van Oslo begeven. Ga bijvoorbeeld naar de noordelijke archipel Lofoten, die in de noorderlichtovaal ligt.

Noorderlicht in Lofoten.

Noorderlicht in Noorwegen gezien vanuit Lofoten

© Shutterstock

Noorderlicht in Finland

Finland is bij uitstek een land waar je het noorderlicht kunt ervaren.

Voor de beste kansen om het noorderlicht te zien, ga je naar Noord-Lapland en vermijd je de lichtvervuiling van Rovaniemi.

Noorderlicht in Denemarken

In Denemarken komt noorderlicht alleen voor na een zeer zware zonnestorm. De laatste keer was op 3 februari 2021, toen je het verschijnsel in Noord-Jutland kon zien.

In 2019 was er ook noorderlicht in Denemarken, in mei in het noordwesten van Seeland.

Noorderlicht in Nederland

Noorderlicht in Nederland is zeldzaam en alleen te zien als een zeer sterke zonnestorm het licht ver naar het zuiden stuurt. De laatste keer dat we het noorderlicht in eigen land konden beleven was in mei 2018.

Als er een sterke zonnestorm is, ga dan eens naar het Nationaal Park Lauwersmeer en Nationaal Park Schiermonnikoog, die beide noordelijk liggen en niet zo veel lichtvervuiling hebben.

Wanneer kun je het noorderlicht zien?

Het zwakke noorderlicht komt het hele jaar door dag en nacht voor, maar in de zomer is het meestal te licht om het verschijnsel met het blote oog te kunnen zien.

De beste tijd om het noorderlicht te zien is daarom tussen september en april, als het oplicht in het donkere winterseizoen.

In koude, heldere nachten is het makkelijker om de lichtshow aan de hemel te zien. Daarnaast kun je het beste de stad uit gaan om lichtvervuiling te vermijden

Waarom ziet noorderlicht er groen uit?

De kleur van het noorderlicht wordt bepaald door de atomen of moleculen waar de geladen zonnedeeltjes tegenaan botsen, op welke hoogte de botsingen plaatsvinden en wat de energie en snelheid van de elektronen is.

De deeltjes raken meestal zuurstofatomen op zo’n 100 kilometer hoogte, en die botsingen leiden tot een groene aurora borealis.

Op deze hoogte heeft het zonlicht een klein deel van de zuurstof in de atmosfeer afgebroken tot vrije zuurstofatomen, en als elektronen met hoge energie op zo’n zuurstofatoom botsen, zorgt de klap ervoor dat een elektron in het atoom eventjes een hoger energieniveau krijgt.

Op het moment dat het elektron weer terugkeert naar een lager energieniveau, zendt het licht uit op een bepaalde golflengte. Dit zorgt voor de karakteristieke geelgroene kleur.

Als elektronen met lagere energie op zuurstof botsen, wordt er rood licht uitgezonden. Worden er stikstofatomen geraakt, dan resulteert dat in blauw licht.

Verschillende combinaties van deze processen leiden tot verschillende kleuren, zoals wit, roze en paars.

Groen noorderlicht

Groen noorderlicht gezien vanuit de ruimte

© Shutterstock

Noorderlicht en mythen

Het noorderlicht komt in veel oude verhalen en mythen voor.

In de Scandinavische mythologie werd het verschijnsel beschouwd als een hek dat door de goden was gebouwd om de reuzen uit Midgaard (de mensenwereld) te houden.

Het werd ook wel beschouwd als een weerkaatsing van de harnassen van de walkuren. Die bepaalden wie een gevecht zou overleven en wie er zou sterven. Het noorderlicht werd dan ook wel gezien als de aankondiging van een grote veldslag.

Bestaat het poollicht ook op andere planeten?

Poollicht komt niet alleen op aarde voor.

Alle planeten met een atmosfeer en een magnetisch veld kunnen reageren op deeltjes van de zon.

Saturnus en Jupiter hebben magnetische velden die parallel liggen aan hun draaiingsas en ze hebben daarom een ring van licht rondom de noord- en zuidpool.

Als het magneetveld niet parallel loopt aan de as van de planeet, zoals op Uranus en Neptunus, ziet het er allemaal wat rommeliger uit.

Noorderlicht Jupiter

Poollicht komt ook op andere planeten voor, zoals is te zien op deze foto van Jupiter.

© Shutterstock

Noorderlicht-prognose

Omdat ruimteweer invloed kan hebben op satellieten en elektronica op aarde, wordt de activiteit van de zon continu in de gaten gehouden.

Toch is het moeilijk noorderlicht meer dan twee uur van tevoren te voorspellen.

Hier vind je prognoses van het noorderlicht.