De sterrenhemel van nu

Dit kun je nu zien aan de sterrenhemel

In een heldere nacht kun je met het blote oog rond de 5000 sterren zien. Zonder apparatuur zul je ook de meeste planeten in het zonnestelsel kunnen zien.

Op de maan zie je lavavlakten en meteoorkraters. En ook de kern van het Andromedastelsel – 2,5 miljoen lichtjaar van ons vandaan.

Met een gewone verrekijker stijgt het aantal sterren al tot 100.000, en dan zie je ook de verre sterrennevels, planetoïden en manen van andere planeten.

Wetenschap in Beeld neemt je mee naar de sterrenhemel en laat je zien wanneer je waarnaar moet kijken.

Zichtbare sterrenbeelden in december 2022

De aarde draait om zijn eigen as én om de zon, en dat betekent dat de nachthemel vol sterren en sterrenbeelden continu verandert. Daarom zijn er sterrenbeelden die je alleen in bepaalde perioden van het jaar kunt zien.

Dit is een overzicht van de sterrenbeelden die je in december aan de nachtelijke hemel kunt zien.

Sterrenbeelden in noordelijke richting om middernacht

• Giraffe (Camelopardalis)
• Cepheus
• Kleine Beer (Ursa Minor)
• Draak (Draco)

Sterrenbeelden in oostelijke richting om middernacht

• Grote Beer (Ursa Major)
• Lynx
• Tweelingen (Gemini)
• Kreeft (Cancer)
• Leeuw (Leo)

Sterrenbeelden in zuidelijke richting om middernacht

• Voerman (Auriga)
• Stier (Taurus)
• Orion
• Eenhoorn (Monoceros)
• Eridanus

Sterrenbeelden in westelijke richting om middernacht

• Perseus
• Ram (Aries)
• Andromeda
• Pegasus
• Vissen (Pisces)
• Walvis (Cetus)
• Hagedis (Lacerta)
• Cassiopeia

Zichtbare planeten in december 2022

In december kun je enkele van de planeten in ons zonnestelsel zien. Daarvoor moet je wel op bepaalde tijdstippen omhoog kijken.

Mercurius in december

Mercurius zie je het beste op 21 december kort na zonsondergang in het zuidwesten.

Venus in december

Venus is na zonsondergang in het zuidwesten te zien. Op 29 december staat de planeet dicht bij Mercurius.

Mars in december

Mars staat het grootste deel van de nacht hoog aan de hemel in zuidelijke richting. De planeet is bijzonder helder op 8 december, wanneer de kant die naar de aarde is gericht volledig wordt verlicht door de zon. Op 8 december schuift ’s ochtends de volle maan een uur lang voor Mars, waardoor een zeldzame Marsverduistering ontstaat.

Jupiter in december

Jupiter is ’s avonds zichtbaar in zuidwestelijke richting. De planeet staat op 29 december dicht bij de maan.

Saturnus in december

Saturnus is vroeg in de avond in het westen te zien.

Uranus in december

Uranus staat het grootste deel van de nacht hoog aan de hemel in het zuiden of zuidwesten.

Neptunus in december

Neptunus is ’s avonds laag aan de hemel in het zuidwesten zichtbaar.

Andere hemellichamen in december

Op 8 december is het vollemaan, en op 23 december nieuwemaan.

Bijzondere verschijnselen aan de sterrenhemel in december 2022

Hier vind je de bijzondere verschijnselen aan de sterrenhemel.

Poolster is het middelpunt van de nachtelijke hemel

• Wanneer: Het hele jaar door op elk moment van de nacht vind je Polaris in het noorden, op een hoogte die overeenkomt met de noordelijke breedtegraad van waaruit je waarneemt. Bij ons is dat circa 50 graden.
• Waar: Je kunt het noorden met een fysiek kompas lokaliseren, of met het kompas in een telefoon. Iets boven het middelpunt van de hemel zie je een vrij heldere ster – het kan haast niet missen

De ster Polaris, ook Poolster genoemd, is makkelijk te spotten in de donkere winter. Hij dankt zijn naam aan het feit dat hij dicht bij de noordpool van de hemel staat – het punt recht boven de geografische noordpool van de aarde – en daarom altijd naar het noorden is gericht.

Op dit moment staat de Poolster circa driekwart graad van de noordpool, maar hij komt langzaam dichterbij en rond 2100 zal hij nog maar een halve graad van de noordpool verwijderd zijn.

Zie Mars met je eigen ogen

Een van de makkelijkste hemellichamen om nu te spotten is de rode planeet, Mars. Die is vaak een van de helderste objecten aan de nachtelijke hemel – en nu licht hij extra fel op omdat de zon, de aarde en Mars in een rechte lijn staan.

• Wanneer: Op 8 december om 6.00 uur staat Mars in het westen dicht bij de maan. Om 20.00 uur staat Mars verder van de maan.
• Waar: Circa 40 graden aan de hemel in het oosten.

Door de stand van de drie hemellichamen staat Mars op nog geen 100 miljoen kilometer van ons vandaan, wat vrij dichtbij is. Daarnaast wordt Mars gezien vanaf de aarde volledig verlicht door de zon. Hierdoor springt Mars eruit aan de sterrenhemel.

Mars is gemakkelijk te herkennen aan zijn roodachtige gloed, die wordt veroorzaakt door het roestrode stof op het oppervlak en in de atmosfeer. Het is rood omdat de bodem van Mars rijk is aan ijzeroxide, waaraan ook o.a. roest en bloed hun kleur te danken hebben.

Het oppervlak van Mars bevat 18 procent ijzeroxide, dat van de aarde 8 procent.

Grootste meteorenregen van het jaar is lichtshow van vallende sterren

• Wanneer: Je krijgt de beste show als je in de nacht van 13 op 14 december om 2.00 uur ’s nachts de deur uit gaat.
• Waar: De oorsprong ligt circa 65 graden boven de horizon op het zuiden. Je kunt overal aan de hemel prachtige vallende sterren zien. Dicht bij de oorsprong zullen ze eerst opflakkeren en dan weer vervagen, terwijl de andere alle kanten op gaan.
• Fotografie: Gebruik een camera met statief en timerontspanner, en stel hem in om zoveel foto’s te maken als de batterij en de geheugenkaart toelaten. Op de foto’s zijn de Geminiden als oplichtende lijnen te zien.

Als in december de meteorenregen Geminiden valt, lichten er zo’n 150 vallende sterren per uur op aan de hemel.

De Geminiden zijn heel anders dan andere meteorenzwermen, zoals de Orioniden en Perseïden. De Geminiden worden namelijk elk jaar krachtiger.

Meteoren worden doorgaans veroorzaakt door stof uit komeetstaarten, maar de Geminiden zijn afkomstig van een 5 kilometer brede planetoïde, 3200 Phaeton, die geen lange staart van stof en ijs achter zich aan trekt.

We weten niet waarom de planetoïde vallende sterren vormt, maar experts vermoeden dat hij in zijn baan zo dicht bij de zon komt dat hij uitdroogt, barst en stofdeeltjes afgeeft.

Een andere theorie is dat de stofdeeltjes afkomstig zijn van een botsing tussen 3200 Phaeton en een andere planetoïde, en een derde theorie is dat 3200 Phaeton ijs bevat, dat verdampt tot geisers die de deeltjes losmaken.

Gordel van de krijger schittert aan de hemel

• Wanneer: 15 december om 22.00 uur.
• Waar: Als je naar het zuidzuidoosten kijkt, kun je de drie sterrenstelsels zien die samen de Gordel van Orion vormen, circa 25 graden boven de horizon.

Op dit moment schitteren drie jonge sterrenstelsels helder aan de hemel: Alnitak, Alnilam en Mintaka, die samen de Gordel van Orion vormen. De in totaal negen sterren zijn bijna allemaal blauw en dus relatief jong.

Hoe jonger een ster is, hoe heter hij is, waardoor hij een blauwere tint krijgt. Al deze sterren zijn waarschijnlijk slechts vier tot tien miljoen jaar geleden gevormd.

Oudere sterren – zoals de zon, die meer dan 4,5 miljard jaar oud is – branden zwakker en zijn daardoor geler dan jonge sterren.

Nachtelijke hemel gloeit na van intense zonnestraling

• Wanneer: Om airglow te kunnen zien, moet je rond nieuwemaan naar een donkere plek gaan. Ga op z’n vroegst een uur na zonsondergang naar buiten. Je kunt het verschijnsel de hele nacht zien.
• Waar: Je ziet de airglow het best op een hoogte van circa 20 graden boven de horizon. Hier kijk je vanwege de schuine hoek door een dikkere laag airglow heen dan wanneer je recht omhoog kijkt.
• Hoe Als je airglow wilt fotograferen**, heb je een lange belichting nodig van bijvoorbeeld 30 seconden, zodat de camera meer licht oppikt. De camera kan ook de kleuren en structuren van de lucht beter weergeven.

Het lichtverschijnsel airglow of luchtgloed bestaat uit een dunne, lichtgevende laag in de lucht die verschillende kleuren kan hebben, waarvan de eigenschappen worden bepaald door de moleculen in de lucht.

Airglow ontstaat doordat de intense straling van het zonlicht overdag luchtmoleculen kan splitsen.

Als de moleculen ’s nachts weer bij elkaar komen, geven ze een zwakke – vaak groenige of roodachtige – gloed af, waardoor de nachtelijke hemel nooit diepzwart is.