Dit kun je nu zien aan de sterrenhemel
In een heldere nacht kun je met het blote oog rond de 5000 sterren zien. Zonder apparatuur zul je ook de meeste planeten in het zonnestelsel kunnen zien.
Op de maan zie je lavavlakten en meteoorkraters. En ook de kern van het Andromedastelsel – 2,5 miljoen lichtjaar van ons vandaan.
Met een gewone verrekijker stijgt het aantal sterren al tot 100.000, en dan zie je ook de verre sterrennevels, planetoïden en manen van andere planeten.
Wetenschap in Beeld neemt je mee naar de sterrenhemel en laat je zien wanneer je waarnaar moet kijken.
Zichtbare sterrenbeelden in september 2023
De aarde draait om zijn eigen as én om de zon, en dat betekent dat de nachthemel vol sterren en sterrenbeelden continu verandert. Daarom zijn er sterrenbeelden die je maar in bepaalde delen van het jaar kunt zien.
Dit is een overzicht van de sterrenbeelden die je in september aan de sterrenhemel ziet.
Sterrenbeelden in noordelijke richting rond middernacht
- Grote Beer (Ursa Major)
- Kleine Beer (Ursa Minor)
- Cepheus
- Draak (Draco)
- Giraffe (Camelopardalis)
- Lynx
Sterrenbeelden in oostelijke richting rond middernacht
- Voerman (Auriga)
- Perseus
- Cassiopeia
- Andromeda
- Vissen (Pisces)
- Ram (Aries)
- Stier (Taurus)
- Walvis (Cetus)
Sterrenbeelden in zuidelijke richting rond middernacht
- Hagedis (Lacerta)
- Pegasus
- Waterman (Aquarius)
- Steenbok (Capricornus)
Sterrenbeelden in westelijke richting rond middernacht
- Zwaan (Cygnus)
- Arend (Aquila)
- Lier (Lyra)
- Hercules
- Noorderkroon (Corona Borealis)
Dit zijn alle sterrenbeelden die je in september aan de sterrenhemel kunt zien. Hier is een kaart van middernacht in september.
Zichtbare planeten in september 2023
In september heb je de kans om een paar planeten in ons zonnestelsel te zien. Je zult echter op bepaalde tijden naar de sterrenhemel moeten kijken.
Mercurius in september
Mercurius is op 22 september voor zonsopgang zichtbaar in het oosten, maar staat verder te dicht bij de zon om zichtbaar te zijn.
Venus in september
Venus staat helder aan de ochtendhemel in oostelijke richting. Ze verschijnt al twee uur voor zonsopgang en verdwijnt pas als de zon op is.
Mars in september
Mars verbergt zich achter de zon en is daarom niet zichtbaar.
Jupiter in september
Jupiter verschijnt voor middernacht en staat aan het eind van de nacht hoog aan de zuidelijke hemel.
Saturnus in september
Saturnus verschijnt in de late avond in het zuidoosten en staat rond 1.00 uur het hoogst aan de hemel. Daarna daalt hij af naar het zuidwesten.
Uranus in september
Uranus komt halverwege de avond op en komt in de loop van de nacht op 40 graden aan de zuidoostelijke hemel te staan. Hij is te zien tot het ochtendgloren.
Neptunus in september
Neptunus is na middernacht zichtbaar in het zuidoosten en stijgt dan tot ongeveer 30 graden in het zuiden, waarna hij uiteindelijk bij zonsopgang verdwijnt. Hij is het best te zien op 19 september.
Andere hemellichamen in september
Op 14 september is het nieuwemaan en op 29 september vollemaan. De maan staat op 4 september dicht bij Jupiter.
Bijzondere verschijnselen aan de sterrenhemel in september 2023
De sterrenhemel van september 2023 zorgt niet alleen voor sterrenbeelden en planeten.
Laat je meenemen naar de bijzondere verschijnselen in de sterrenhemel.
Zie vannacht het kantelpunt van de hemel
De Polaris, die ook de Poolster wordt genoemd, kun je in het winterdonker makkelijk zien. De ster heet zo, omdat hij vlak bij de noordpool van de hemel ligt – het punt loodrecht boven de geografische noordpool van de aarde – en dus altijd in het noorden te zien is.
Momenteel bevindt de Poolster zich op circa 3/4 graad van de hemelnoordpool, maar hij komt langzaam dichterbij, en rond 2100 zal hij zich op nog maar 1/2 graad van de noordpool bevinden – of zo lijkt het althans.
Eigenlijk verplaatst de hemelnoordpool zich, doordat de rotatieas van de aarde iets kantelt.
Polaris is een zogeheten gele superreus met 5,4 keer zo veel massa als de zon, maar over enkele duizenden jaren zal hij in een rode superreus veranderen.
In een nacht draait de hele sterrenhemel rond met Polaris als het stralende middelpunt.
Zo ga je te werk:
- Waar en wanneer: Polaris vind je het hele jaar door en op elk moment van de nacht in het noorden, zo hoog als je eigen noordelijke breedtegraad. Vanuit Amsterdam is dat op circa 52 graden.
- Hoe: Je vindt het noorden met een kompas, eventueel op je mobiel. Ruim boven het midden van de hemel zie je duidelijk een vrij heldere ster – als je hem ziet, weet je het meestal meteen.
- Je kunt Polaris ook vinden met behulp van de Steelpan. Trek een lijn tussen de twee sterren van de steel en trek die vier keer door in noordelijke richting – en daar vind je Polaris.
Lees hier meer over de Polaris.
Zeven zusters geven blauw licht
De sterrenhoop Plejaden inspireerde onder anderen de Maya’s en de Perzen tot vele mythen. In het oude Griekenland gaven de Plejaden bijna 3000 jaar geleden aanleiding tot de mythe van de zeven zussen. Ze werden door Zeus in sterren veranderd om hun vader Atlas te troosten, die de aardbol op zijn schouders moest dragen.
In het echt zijn de Plejaden een zogeheten sterrenhoop die, naast de zeven bekende sterren, meer dan 1000 sterren bevat.
Net als andere sterrenhopen zijn alle sterren in de Plejaden circa 115 miljoen jaar geleden ontstaan in dezelfde gaswolk. Die is sindsdien verdwenen, maar de sterren zijn verhuisd naar een nieuwe wolk die je ziet als een blauw waas rond de sterren.
In de herfst en winter kun je de zeven zusters van de Plejaden – of het Zevengesternte – met het blote oog zien.
De sterrenhoop Plejaden reist door een blauwe gaswolk.
Zo ga je te werk:
- Waar en wanneer: De Plejaden zijn de hele maand te zien, maar het best in de nacht van 15 op 16 september, wanneer het maanlicht niet stoort. Om 1.00 uur zie je ze op 30 graden boven de oostelijke horizon.
- Hoe: De zeven zusters van de Plejaden zijn zichtbaar met het blote oog, maar duidelijker met een verrekijker. Zet hem op een statief of laat hem tegen een tak leunen.
- Fotografeer de sterrenhoop en zijn gaswolk met een lange telelens, een lange belichting en een gemotoriseerde montering, zodat je camera de beweging van de sterrenhoop langs de hemel kan volgen.
Bekijk de verste planeet van het zonnestelsel
Neptunus staat 30 keer verder van de zon dan de aarde. Maar je kunt de achtste en buitenste planeet van het zonnestelsel nu zelf zien. Dit komt doordat de planeet op één lijn staat met de zon en de aarde en zo dicht bij ons staat als dit jaar mogelijk is: zo’n 4,3 miljard kilometer ver.
Tegelijkertijd wordt de zijde van Neptunus die naar ons toe gekeerd is, volledig verlicht door de zon, waardoor de planeet ongewoon helder aan de hemel staat.
Door de grote afstand tussen de zon en Neptunus duurt een jaar op Neptunus – de tijd waarin de planeet één rondje om de zon maakt – net zo lang als 165 jaar op aarde. Daardoor is er op Neptunus iets meer dan een jaar verstreken sinds hij in 1846 is ontdekt.
Om Neptunus te zien heb je een verrekijker nodig. En met een goede telescoop zie je misschien de blauwe kleur.
Zo ga je te werk:
- Waar en wanneer: In de nacht van 19 op 20 september staat Neptunus om 1.00 uur op zijn hoogst, rond 30 graden boven de horizon op het zuiden. Maar hij is al te zien na zonsondergang.
- Hoe: Je kunt Neptunus zien met een kleine verrekijker als een lichtpuntje dat op een ster lijkt. Met een telescoop kun je waarschijnlijk ook de blauwe kleur waarnemen.
- Neptunus is goed te fotograferen als je een camera op een telescoop zet. Maar zelfs met een krachtige telescoop zal de planeet op de foto gewoon op een blauwe ster lijken.
Zie de zon ’s nachts schijnen
Op dit moment kun je ’s nachts het zonlicht zien als een diffuse, lichtgevende band die zich uitstrekt vanaf de horizon tot ver in de hemel.
Het fenomeen heet zodiakaal licht omdat het de zodiak volgt, ofwel de dierenriem. De dierenriem volgt op zijn beurt de ecliptica, het spoor waarin de schijf van het zonnestelsel onze nachthemel doorklieft.
Het verschijnsel is in het donker te zien, maar in het najaar vooral vroeg in de ochtend, wanneer de hoek tussen de ecliptica en de horizon groot is.
In de lente is het andersom, want doordat de ecliptica ’s avonds loodrecht op de horizon staat, zie je het verschijnsel het beste in het westen als het net donker is geworden.
In de zomer is de hoek tussen de ecliptica en de horizon zowel ’s ochtends als ’s avonds klein, en de lucht is dan zo licht dat het zodiakaal licht niet te zien is.
In de uren voor zonsopgang kun je een vage, piramidevormige gloed zien opkomen boven de westelijke horizon.
Zo ga je te werk:
- Waar en wanneer: Ga in de dagen rond 23 september anderhalf uur voor zonsondergang naar buiten. Je kunt het zodiakaal licht vanaf de oostelijke horizon tot halverwege de hemel zien stralen.
- Hoe: Zodiakaal licht is zwak, dus je moet een plek vinden zonder lichtvervuiling – bij voorkeur een kust of heuveltop met zicht op het oosten. Laat je ogen dan wennen aan de duisternis.
- Foto’s kun je maken met een groothoeklens met een korte brandpuntsafstand, zoals een 14 mm-lens. Gebruik ook een statief, zodat je 10-30 seconden kunt belichten.