In de zomer van 1977 vangt de telescoop van The Ohio State University, VS een serie radiogolven op. Ze zijn zo krachtig dat astronomen over de hele wereld direct alles uit hun handen laten vallen. Want opeens lijkt het idee dat we misschien niet alleen zijn in het heelal niet meer zo gek.
Er is nooit meer zo’n krachtig signaal gemeten.
Talrijke onderzoekers hebben geprobeerd de herkomst van het signaal te vinden. Komt het van een geavanceerde beschaving? Of is er een meer alledaagse verklaring?
Jerry Ehman, die het signaal ontdekte, dacht in eerste instantie dat het van de aarde kwam en was teruggekaatst door een stuk ruimtepuin. En in 2017 opperde de astronoom Antonio Paris dat het signaal afkomstig was van de kometen 266P/Christensen en 335P/Gibbs. Beide hypothesen zijn inmiddels verworpen.
Dus de zoektocht gaat door. Ook voor amateurastronoom Alberto Caballero, die onderzocht hoe we de telescoop eigenlijk moeten richten om te bepalen of het signaal van intelligente ruimtewezens kwam.
‘Er zijn weinig pogingen gedaan om de precieze locatie van het signaal te bepalen, want dat is heel lastig,’ schrijft Caballero in zijn artikel over de zoektocht van de bron van het signaal.
Hij vergeleek het 45 jaar oude signaal met de nieuwste kaarten van de Melkweg.
‘Er zijn weinig pogingen gedaan om de precieze locatie van het signaal te bepalen, want dat is heel lastig.’ Alberto Caballero, amateurastronoom
Zijn onderzoek wijst in één richting: een planetenstelsel op 1801 lichtjaar van de aarde.
Astronoom zegt ‘Wow!’
Op 15 augustus 1977 ving de Amerikaanse telescoop Big Ear in Ohio een radiosignaal op dat 30 keer krachtiger was dan de achtergrondstraling.
De astronoom Jerry Ehman, die met Big Ear werkte, nam de geprinte data van de telescoop zorgvuldig door. Toen hij de grote afwijking in de getallen zag, schreef hij met een rode balpen in de marge: ‘Wow!’
De bijnaam ‘Wow!-signaal’ was geboren, en de zoektocht naar de herkomst ervan begon.
Die werd nooit gevonden. Maar daardoor liet amateurastronoom Alberto Caballero zich niet afschrikken.
Hij coördineert het project Habitable Exoplanet Hunting Project, een wereldwijd netwerk van telescopen bemand door amateurastronomen, die tien sterren in de buurt van de aarde bestuderen op zoek naar tekenen van planeten die leven kunnen bevatten.
Want er kan heel goed leven zijn op andere plekken dan onze planeet, zei Caballero in een interview met de organisatie Astronomy For Change.
‘De aarde is niet per se de beste of meest geschikte planeet in het heelal voor leven.’
In 1977 ving de astronoom Jerry Ehman een krachtig radiosignaal op uit het sterrenbeeld Boogschutter. Hij omcirkelde het en schreef er ‘Wow!’ bij.
In 2020 besloot Caballero het legendarische Wow!-signaal te gaan onderzoeken. Hij redeneerde dat we nu veel meer weten over de sterren in de Melkweg, en dat die nieuwe kennis de cold case misschien nieuw leven kon inblazen.
Zijn resultaat ving de aandacht van astronomen over de hele wereld.
Telescoop vindt 1,3 miljard sterren
Alberto Caballero begon zijn onderzoek van het Wow!-signaal bij de datasets uit 1977.
De Big Ear-telescoop die het Wow!-signaal opving, bestond uit een reflector van 103 bij 33 meter, die signalen opving die door een reflecterend raster in zijn richting werden gekaatst.
Op weg van het raster naar de reflector gingen potentiële radiosignalen door een versterker, die uit twee afzonderlijke delen bestond.
Er kon niet worden vastgesteld door welk deel het Wow!-signaal was gekomen, en dat betekende dat het signaal uit twee mogelijke richtingen kon komen.
Twee kosmische hooibergen.
De Big Ear-telescoop van The Ohio State University in de VS ving het tot dusver krachtigste onverklaarde radiosignaal uit de ruimte op.
Maar Alberto Caballero had iets wat de astronomen in 1977 niet hadden: de Gaiatelescoop.
De Gaiatelescoop ging in 2013 de ruimte in, en sindsdien heeft de 2 ton wegende telescoop 1,3 miljard sterren in de Melkweg in kaart gebracht.
Met die database bestudeerde Caballero de sterren in de twee secties van de sterrenhemel waaruit het door Big Ear opgevangen signaal kon komen.
Zijn aanname was dat de kans om geavanceerde beschavingen te vinden het grootst is op planeten die draaien om sterren die op de zon lijken. Volgens sommige onderzoekers moeten we ons juist richten op grotere of kleinere sterren, maar sterren die op de zon lijken zijn interessant omdat uit onderzoek blijkt dat er om ongeveer de helft van dit type sterren in de Melkweg aardeachtige planeten kunnen draaien.
Daarom beperkte Caballero zijn zoektocht tot sterren met een vergelijkbare straal, oppervlaktetemperatuur en lichtsamenstelling als de zon.
‘De aarde is niet per se de beste of meest geschikte planeet in het heelal voor leven.’ Alberto Caballero, amateurastronoom
Toen hij helemaal door de database heen was, had hij zijn resultaat: één ster voldeed aan de beschrijving.
Ster lijkt sprekend op de zon
Op 1801 lichtjaar van de aarde staat een ster met de welluidende naam 2MASS 19281982-2640123.
Zijn straal is 99,7 procent van die van de zon, en met een oppervlaktetemperatuur van circa 5510 °C is hij maar zo’n 10 °C warmer dan onze eigen ster. De helderheid is 1,0007 keer die van de zon – ofwel bijna gelijk.
Bovendien staat de ster in een van de twee gebieden waaruit het Wow!-signaal mogelijk afkomstig is.
Om de bron van dit signaal te vinden en te bepalen of dit van een buitenaardse beschaving kwam, ligt het dus voor de hand om in te zoomen op 2MASS 19281982-2640123.
Telescoop beantwoordde 45 jaar oud raadsel
1. 72 seconden verbaasden de wereld
De Big Ear-telescoop ving in 1977 het beroemde radiosignaal op dat we het Wow!-signaal noemen. Het kwam uit een van de twee gemarkeerde gebieden aan de hemel, waar Big Ear tijdens de waarneming op gericht was.
2. Telescoop catalogiseerde 1,3 miljard sterren
De ruimtetelescoop Gaia heeft 1,3 miljard sterren in de Melkweg geobserveerd en op basis daarvan een sterrenkaart gemaakt. Alberto Caballero bestudeerde de twee secties waar Big Ear op was gericht.
3. Ster voldeed aan zonnecriteria
Caballero checkte zijn dataset op sterren die in helderheid, grootte en oppervlaktetemperatuur vrijwel identiek zijn aan de zon. Eén ster voldeed aan alle criteria: 2MASS 19281982-2640123.
De volgende stap in de jacht op de afzender van het Wow!-signaal is het sterrenstelsel van 2MASS 19281982-2640123 te bestuderen – met nieuwe telescopen, die meer details kunnen zien dan Big Ear in de jaren 1970.
Zo heeft Alberto Caballero contact met het project Breakthrough Listen, dat met vier grote radiotelescopen verspreid over de wereld naar radiosignalen luistert.
En in interviews heeft hij de mogelijkheid geopperd om SKA te gebruiken, de toekomstige grootste radiotelescoop ter wereld, om meer onderzoek te doen naar het Wow!-signaal – en misschien nog zo’n sterk signaal op te vangen.
En als er echt leven is op een of meer planeten die rond die fameuze ster draaien, en dit leven blijkt schuil te gaan achter het Wow!-signaal, kunnen we dan de draad uit 1977 oppikken en een gesprek beginnen?
Dat hangt ervan af of we ‘dezelfde taal’ spreken als potentieel intelligent buitenaards leven.
In 1959 kwamen de natuurkundigen Giuseppe Cocconi en Philip Morrison al met de theorie dat intelligente ruimtewezens waarschijnlijk communiceren met behulp van waterstof, het meest voorkomende element in het heelal.
Als elektronen in waterstofatomen van energieniveau veranderen, zenden de atomen radiogolven uit met een frequentie van 1420 megahertz, ofwel een golflengte van 21 centimeter.
Daarom zijn deze frequentie en golflengte de meest waarschijnlijke ‘lijn’ waarop leven in het heelal zal communiceren.
Om die reden is deze frequentie gereserveerd voor astronomische waarnemingen en op aanbeveling van de Internationale Astronomische Unie beschermd. Het is verboden signalen uit te zenden op deze frequentie, omdat dit astronomische observaties zou kunnen verstoren.
Het Wow!-signaal bereikte de aarde precies op de frequentie 1420 megahertz. Om contact te maken met een potentiële afzender moeten we dus een radiozender richten op 2MASS 19281982-2640123 en die afstemmen op dezelfde frequentie.
