Een gammaflits kan in korte tijd tien keer zoveel energie uitzenden als de zon in haar hele levensduur van 10 miljard jaar.
Dit maakt de felle uitbarstingen van kortgolvige elektromagnetische straling in de ruimte tot de meest extreme energieontladingen die we kennen.
En nu hebben astronomen mogelijk de felste gammaflits ooit gemeten: wellicht wel 18 keer zo krachtig als de vorige recordhouder.
Urenlang zichtbaar
De pas ontdekte gammaflits heeft de weinig spannende naam GRB 221009A gekregen, en hij werd ontdekt door systemen aan boord van onder andere NASA’s Swift-satelliet en de Gemini South-telescoop, die vanuit het Cerro Pachón-gebergte in Chili het heelal in de gaten houdt.
Astronomen over de hele wereld hebben nu hun telescopen op het signaal gericht om de extreme nagloed te meten.
De Burst Alert Telescope (BAT) van de Swiftsatelliet spot in 15 seconden de positie van de gammaflits en stuurt de gegevens door naar andere telescopen.
Het signaal van de gammaflits is afkomstig van een sterrenstelsel rond het sterrenbeeld Pijl en zou op zo’n 2,4 miljard lichtjaar van de aarde zijn ontstaan.
Hier was hij maar liefst 10 uur zichtbaar voor telescopen, waardoor het een van de langdurigste flitsen is die ooit zijn waargenomen.
En dat is nog niet alles. GRB 221009A is wellicht ook de bron van de grootste energieontlading die we ooit vanuit de verre ruimte hebben opgevangen.
Onrust in de dampkring
Meestal worden gigantische ruimte-explosies uitgedrukt in giga-elektronvolt. Slechts enkele flitsen hebben nu toe een energieniveau van 1 tera-elektronvolt bereikt.
Bij de pas ontdekte explosie heeft het Chinese Large High Altitude Air Shower Observatory fotonen gemeten met een energieniveau tot 18 tera-elektronvolt.
Dit moet echter nog worden bevestigd door andere astronomen voordat de kosmische explosie in de recordboeken kan worden bijgeschreven.
Verschillende media melden dat de explosie ook onrust veroorzaakte in de atmosfeer van de aarde en radiocommunicatie op de lange golf verstoorde.
De röntgentelescoop van de Swift-satelliet legde de nagloed van GRB 221009A vast, circa een uur nadat de flits was gedetecteerd. De ringen ontstaan door verstrooiing van röntgenstralen in een verder onzichtbare stoflaag.
Eens in de 1000 jaar
Het is nog onzeker wat precies de oorzaak was van de uitzonderlijk energierijke explosie, die astronomen een ‘gebeurtenis van eens in de 1000 jaar’ noemen.
Maar de hoofdverdachte is een stervende reuzenster die is ingestort, waardoor een zwart gat is ontstaan.
Als dit gebeurt, schiet het zwarte gat met bijna de lichtsnelheid materie dwars door de instortende ster. Deze materie botst op de restanten van de ster, waardoor extreme gammastralen ontstaan.
Lees hier meer over het ontstaan van gammaflitsen:
Instortende reuzenster zendt doodsstralen uit
Twee felle gammaflitsen leverden in 2019 kennis op over het ontstaan van de dodelijke stralen. Ze onderbouwden de theorie dat fotonen worden versneld door elektronen in het proces van het ‘omgekeerde comptoneffect’.
Rode superreus brandt op
Een reuzenster met een massa van circa 40 keer die van de zon heeft al zijn brandstof erdoorheen gejaagd en stort in.
Supernova explodeert
De temperatuur stijgt tot 100 biljoen °C en deeltjes schieten weg. Ze botsen met resten van de ster, wat leidt tot een hypernova.
Zwart gat schiet materie naar buiten
Door de vorming van een zwart gat vliegt een materieschil met 99,9999 procent van de lichtsnelheid weg door de botsende ster.
Botsing creëert gammastraling
De materie botst met atmosfeerresten van de ster, wat leidt tot een grote dosis gammastraling met een lage en middelhoge energie.
Gaswolk pompt fotonen vol energie
Elektronen stuiten op interstellair gas en versnellen, waarbij ze energie verkrijgen tijdens het ‘omgekeerde comptoneffect’.
Gammaflits schiet weg
De fotonen kunnen een miljard keer zo energierijk worden als gewoon licht, met als gevolg extreem energierijke gammastraling.