De helft van de Europese bevolking werd weggevaagd en de hele samenleving raakte ontwricht.
De pestbacterie Yersinia pestis waarde tussen 1347 en 1353 rond in Europa en staat bekend als een van de grootste killers aller tijden.
En nu stellen wetenschappers in het tijdschrift Nature dat de bacterie ook een blijvend stempel heeft gedrukt op ons genetisch materiaal, waardoor ziekten als reumatoïde artritis, diabetes en chronische darmontsteking tegenwoordig vaker voorkomen.
Pestbegraafplaatsen bestudeerd
In het nieuwe onderzoek kamden de wetenschappers maar liefst 516 monsters van oud DNA uit, afkomstig uit de botten en tanden van mensen die stierven voor, tijdens of kort na pestuitbraken in respectievelijk Londen en Denemarken.
Door DNA-monsters te analyseren van de tanden en botten van mensen die voor, tijdens of na de Zwarte Dood stierven, konden de onderzoekers de genen aanwijzen die een rol speelden bij de overleving.
Een van hun theorieën was dat de builenpest tijdens zijn dodelijke tocht door Europa, Azië en Afrika significante veranderingen veroorzaakte in de ontwikkeling van ons immuunsysteem. En ze kregen gelijk.
In de genen die het immuunsysteem regelen, vonden de onderzoekers vier genetische variaties die ofwel beschermden tegen Y. pestis, of juist de vatbaarheid ervoor verhoogden. Zo bepaalden de veranderingen wie de pandemie overleefde en wie niet.
Genen versterken soldaten van het lichaam
De meest opvallende verandering troffen ze aan rond het gen ERAP2, dat ervoor zorgt dat het immuunsysteem infecties kan opsporen en bestrijden.
Dit gebeurt door de ‘aaseters’ van het immuunsysteem, macrofagen, die virussen en bacteriën opslokken en verteren. De macrofagen knippen de bacteriën dan op en brengen ze naar de B- en T-cellen van het immuunsysteem, zodat die in de aanval kunnen gaan. Het werkt een beetje als een alarmsysteem.
De nieuwe studie laat zien dat mensen met twee identieke kopieën van het ERAP2-gen 40 procent meer kans hadden om de pest te overleven dan degenen die dat niet hadden.
De wetenschappers onderzochten o.a. botten en tanden van pestslachtoffers op de begraafplaats East Smithfield in Londen.
Hoger risico op ernstige ziekten
De overlevenden konden deze veranderingen dus ook doorgeven aan hun nakomelingen, die dan bij latere pandemieën een streepje voor hadden.
Maar terwijl de genetische variaties in de middeleeuwen vooral dienden als verdediging tegen de veelvoorkomende pest, kunnen diezelfde veranderingen tegenwoordig het risico op auto-immuunziekten als reumatoïde artritis, diabetes en chronische darmontsteking, waarbij het immuunsysteem de lichaamseigen weefsels aanvalt, vergroten. Dat schrijven de onderzoekers in hun verslag.
Onderzoeksleider Hendrik Poinar van de McMaster University in Hamilton, Canada, vergelijkt de twee kopieën van het ERAP2-gen met een schaar die bacteriën en virussen opknipt.
In de middeleeuwen was zo’n schaar cruciaal voor de overleving van het individu, terwijl hij nu paradoxaal genoeg een schadelijk neveneffect kan hebben.
‘De genen die je van je voorouders kreeg voor het overleven van de Zwarte Dood, dateren uit een tijd waarin besmettelijke ziekten een grote bedreiging vormden. Maar nu ziet de overactieve schaar je eigen weefsel als vijand en valt hij dat aan,’ vertelt hij aan MailOnline.
Lichaam bestrijdt eigen weefsel
Er bestaan 80 verschillende auto-immuunziekten en die hebben gemeen dat ons immuunsysteem gezond weefsel aanvalt. Die aanvallen kunnen onder andere je schildklier, je gewrichten en je huid raken.
Psoriasis is een auto-immuunziekte waarbij de witte bloedcellen van het immuunsysteem stoffen vrijlaten die de buitenste huidlaag te snel hard maken en rode plekken veroorzaken.
Voorbeelden van auto-immuunziekten zijn:
- Psoriasis
- Reumatoïde artritis
- (Chronische) inflammatoire darmziekten
- Multiple sclerose
- Diabetes type 1
- Ziekte van Hashimoto