Als je iemand hoort zeggen ‘slapen doe ik wel als ik oud ben,’ neem dat dan met een korreltje zout.
Een nieuw onderzoek, gepubliceerd in Nature, keek naar de slaappatronen van 13.332 mensen en concludeerde dat slaapkwaliteit doorslaggevend is voor je levensverwachting.
Volgens het onderzoek zijn je gemiddelde slaapkwaliteit en de problemen die je kunt ondervinden om genoeg slaap te krijgen in te delen in verschillende ‘slaapleeftijden’, waardoor onderzoekers de levensverwachting nauwkeuriger in kunnen schatten.
Daarnaast ontdekten de onderzoekers welke slaapproblemen de grootste invloed hebben op de levensduur.
Slaapkwaliteit hangt nauw samen met levensverwachting
De onderzoekers bepaalden groepen ‘slaapleeftijden’ door de 13.332 slaapanalyses van proefpersonen tussen de 6 en 90 jaar op te delen in intervallen van vijf jaar, zodat er categorieën van 6 tot 10 jaar, 11 tot 15 jaar, 16 tot 20 jaar enzovoort ontstonden.
Door een kunstmatige intelligentie te leren de verwachte levensduur uit te rekenen op basis van de slaapleeftijd en de uitslag later te vergelijken met de leeftijd die inmiddels overleden proefpersonen daadwerkelijk hadden bereikt, stelden de onderzoekers vast dat er een sterk verband bestaat tussen slaapkwaliteit en levensverwachting.
Er bleek een verschil in levensduur van 8,7 jaar tussen degenen die sliepen alsof ze tien jaar jonger waren, en degenen die sliepen alsof ze tien jaar ouder waren.
Vooral één slaapprobleem
Volgens een van de hoofdonderzoekers, Emmanuel Mignot van de Stanford University, was er met name één slaapprobleem dat de levensverwachting sterk omlaag haalde.
Zogeheten ‘gefragmenteerde slaap’, waarbij iemand meerdere keren kort wakker wordt gedurende de nacht, was typisch voor ouderen, en daarom schatte de kunstmatige intelligentie de slaapleeftijd hoger in bij degenen die hier last van hadden.
Bij gefragmenteerde slaap kun je je niet herinneren wakker te zijn geweest – in tegenstelling tot bij slapeloosheid, waarbij je ’s nachts langere tijd wakker kunt liggen.
Vanwege de fragmentering van de slaap krijgt de slapende minder diepe remslaap, en eerder is al uit onderzoek gebleken dat minder remslaap tot een hogere sterfte leidt.
‘We willen onderzoeken waarom gefragmenteerde slaap zo schadelijk lijkt te zijn voor de gezondheid,’ aldus Emmanuel Mignot.
Gefragmenteerde slaap is natuurlijk
Zo’n onderzoek naar gefragmenteerde slaap is echter al in volle gang aan de universiteit van Kopenhagen in Denemarken, waar Celia Kjærby, Mie Andersen en Maiken Nedergaard zich verdiepen in de zogeheten arousals: korte perioden waarin je wakker wordt tijdens de nacht. Die zijn geheel natuurlijk, maar als het te vaak gebeurt, kan de fragmentatie ongezond worden.
‘Dat slaap gefragmenteerd is, is natuurlijk. Dankzij arousals ontstaat er een balans in de verschillende typen slaap die we krijgen. In ons onderzoek, dat onlangs gepubliceerd is in Nature Neuroscience, hebben we ontdekt dat arousals veel vaker voorkomen dat tot nu toe gedacht,’ zegt Kjærby tegen Wetenschap in Beeld.
‘Arousals doen zich zeer regelmatig voor tijdens het slapen en worden aangestuurd door de locus coeruleus, een groep hersencellen in de basis van de hersenstam. Bij eerdere onderzoeken is de locus coeruleus in verband gebracht met verrassingen en schrikken, maar uit onze resultaten blijkt dat hij belangrijk is voor het reguleren van arousals, en daarmee je hele slaap.’
Kjærby legt uit dat de locus coeruleus als een soort pacemaker dient, die de hersenen in een vaste cyclus wekt tijdens de slaap. Als die cyclus uit balans raakt, kan de slaap gefragmenteerd raken, en dat is niet de bedoeling.
Feiten: Locus coeruleus
- De locus coeruleus is een verzameling hersencellen aan de basis van de hersenstam.
- Hij beïnvloedt onze slaapcyclus door de neurotransmitter noradrenaline naar de hersenen en het lichaam te sturen, waardoor je gedurende de nacht verschillende keren kort wakker wordt.
- Als de locus coeruleus inactief is, daalt het gehalte noradrenaline. Dit stelt je in staat in een diepe remslaap te vallen, die de hersencellen helpt regenereren en je helpt de ervaringen die je voor de slaap had te verwerken.
- Daarnaast zijn de niet-remstadia (NREM) belangrijk voor het verwerken van ervaringen. Als de locus coeruleus met behulp van signaalstoffen opwinding teweegbrengt, bevordert hij eerder de NREM-slaap dan de remslaap en brengt hij een slaapproces op gang dat spindels heet.
- Spindels helpen ook om ervaringen te verwerken en in het geheugen op te slaan, en als er geen dynamische verschuivingen – afnames en toenames – in de hoeveelheid noradrenaline zijn, ontstaan er minder spindels tijdens de slaap, zodat we ervaringen niet volledig verwerken.
- De locus coeruleus helpt dus de remslaap en de spindels in evenwicht te brengen, zodat de hersenen optimaal kunnen herstellen en ervaringen kunnen verwerken die moeten worden opgeslagen of juist vergeten.
Disbalans in arousals hangt samen met hersenziekten
Er zijn onder meer verbanden aangetoond tussen te veel of te weinig arousals en neurodegeneratieve ziekten als parkinson en alzheimer.
Dit zegt Poul Jørgen Jennum, hoofd van het Deense centrum voor slaapstoornissen in Rigshospitalet in Kopenhagen en mede-auteur van de Stanford-studie over ‘slaapleeftijden’.
‘Parkinson hangt samen met minder arousals tijdens de nacht, terwijl er een verband is tussen vaker wakker worden en alzheimer,’ zegt hij tegen Wetenschap in Beeld.
‘Het is moeilijk te zeggen of het de ziekten zijn die de locus coeruleus aantasten, of dat het juist de locus coeruleus is de ziekten veroorzaakt. Maar er is een duidelijk verband, en daarom is het ook zinvol om het aantal keren ontwaken tijdens de slaap te gebruiken bij het inschatten van de levensverwachting,’ legt hij uit aan Wetenschap in Beeld.
Stress en slaappillen kunnen disbalans veroorzaken
Volgens Poul Jørgen Jennum zijn verschillende factoren van invloed op de balans van de cyclus waarmee de locus coeruleus de slaap reguleert. Volgens hem kunnen o.a. stress en slaappillen de balans verstoren.
‘In de toekomst willen we nagaan hoe slaapmedicatie het evenwicht van arousals beïnvloedt, want er is waarschijnlijk een sterk verband,’ zegt Jennum.
Dit vermoeden wordt gedeeld door Celia Kjærby, die ook een goede reden ziet om onderzoek te doen naar het verband tussen arousals en slaapmedicatie.
‘Je kunt er niet zomaar op vertrouwen dat een farmaceutische pil je de hele of halve nacht laat doorslapen zonder de kwaliteit van je slaap aan te tasten. Waarschijnlijk zijn nieuwe therapeutische benaderingen nodig als we de slaap willen verbeteren zonder tegelijk de slaapkwaliteit op ongewenste manieren te beïnvloeden.’
Je kunt zelf je slaapleeftijd beïnvloeden
Slaap je als een 50-jarige, ook al ben je amper 40? Gelukkig kun je zelf je slaapleeftijd op een positieve manier beïnvloeden.
Volgens Emmanuel Mignot kun je je slaapkwaliteit aanzienlijk verbeteren als je:
- Ervoor zorgt dat je overdag veel natuurlijk licht krijgt.
- Ervoor zorgt dat het donker is in je slaapkamer.
- Regelmatig beweegt – maar niet vlak voor je naar bed gaat.
- Alcohol, cafeïne en grote maaltijden vlak voor het slapen mijdt.
- Je laat behandelen als je langere tijd slaapproblemen ervaart die niet verlicht worden door de bovenstaande adviezen op te volgen.