Oxycodon: zeer sterke pijnstillers zijn verantwoordelijk voor duizenden doden
Wat is de opioïde oxycodon? Hoe gevaarlijk is het? En hoe wijdverbreid is het in Nederland? Ontdek het hier, terwijl we ook verslag doen van de opioïdencrisis die alleen al in de VS sinds de millenniumwisseling meer dan een half miljoen levens heeft geëist.
Wat is oxycodon en wie heeft het uitgevonden?
Oxycodon is een sterke pijnstiller die behoort tot de groep opioïden, die afkomstig zijn van de opiumpapaver.
Hoewel oxycodon de pijn goed kan verlichten, kan het middel ook zeer verslavend zijn, wat leidt tot misbruik en fatale overdoses.
Oxycodon werd in 1916 uitgevonden door chemicus Martin Freund en zijn collega Edmund Speyer aan de universiteit van Frankfurt in Duitsland.
Het werd oorspronkelijk gesynthetiseerd als een alternatief voor morfine, dat toen de meest gebruikte sterke pijnstiller was, maar dat bijwerkingen kent als slaperigheid en constipatie.
In 1939 werd oxycodon in de VS geïntroduceerd door het farmaceutische bedrijf Merck and Co. onder de naam Eukodal. Later werd het middel op de markt gebracht onder andere namen als Percodan en OxyContin.
Adolf Hitler var stærkt afhængig af oxycodon, som han brugte for at dulme fysiske smerter og få nerverne under kontrol under 2. verdenskrig. Ifølge Hitlers personlige læge Theodor Morells egne notater modtog Hitler 800 indsprøjtninger af stoffet i en periode over 1349 dage.
In 1996 introduceerde het Amerikaanse farmaceutische bedrijf Purdue Pharma OxyContin – een pijnstiller op basis van oxycodon.
Via langzaam oplossende capsules kwam het middel in de bloedbaan in minuscule doses die verslaving vrijwel onmogelijk maakten, beweerde Purdue Pharma.
Gebruikers merkten echter al snel dat ze de capsules konden pletten en zo de zeer krachtige dosis in één keer konden innemen.
Wat is oxycodon en hoe werkt het?
Chemisch gezien is oxycodon een semisynthetische opioïde, gebaseerd op de alkaloïde thebaïne, die voorkomt in de opiumpapaver.
Oxycodon is verkrijgbaar in onder meer tabletten en capsules.
Den kemiske formel for oxycodon er C18H21NO4, og stoffet er en hvid til lysegul krystallinsk fast stof, der er svagt opløseligt i vand - her ses det i molekyle-form.
Na inname wordt oxycodon opgenomen in het maagdarmkanaal. Via de bloedbaan gaat het middel naar verschillende delen van het lichaam, waaronder het centrale zenuwstelsel in de hersenen.
Hier bindt oxycodon zich aan zogeheten opioïdereceptoren, waardoor een pijnstillend effect in het lichaam ontstaat dat doorgaans 10-12 uur aanhoudt.
Oxycodon verhoogt ook de afgifte van dopamine in de hersenen, met als gevolg een gevoel van geluk of euforie.
Hoe verslavend is oxycodon?
Volgens de Amerikaanse zorg loopt een kwart van de patiënten die langdurig opioïden als oxycodon gebruiken het risico verslaafd te raken.
Patiënten kunnen al na een paar weken fysiek verslaafd raken aan de drug.
Volgens de National Library of Medicine zijn wereldwijd 16 miljoen mensen verslaafd aan opioïden als oxycodon. Alleen al in de VS kampen naar schatting wel 3 miljoen mensen met een verslaving aan opioïden.
Verslaving ontstaat doordat opioïden als oxycodon de chemie en structuur van de hersenen veranderen.
Eenvoudig gezegd overspoelen de middelen het beloningssysteem van de hersenen met dopamine, dat onder andere onze gevoelens van geluk en euforie regelt.
Een langdurig en/of verkeerd gebruik van opioïden betekent dat de hersenen steeds meer opioïden nodig hebben om hetzelfde geluksgevoel te krijgen. Hierdoor ontstaat de verslaving.
Als je na langdurig overmatig gebruik stopt met oxycodon, kun je ontwenningsverschijnselen krijgen.
De ontwenningsverschijnselen omvatten angst, verdriet, hoofdpijn, sterk zweten, kortademigheid, loopneus, licht verwijde pupillen en kippenvel.
Hoe wijdverbreid is oxycodon in Nederland?
Tot 2017 steeg het aantal doktersrecepten voor oxycodon, in 2018 was het cijfer stabiel en daarna zette zich een daling in.
In 2020 haalden 1 miljoen mensen een opioïde als pijnstiller bij de apotheek. Dat waren er 3,7 procent minder dan in 2019.
Het meest gebruikte middel was oxycodon, met 410.000 gebruikers, aldus de website van Stichting Farmaceutische Kengetallen.{"target":"_blank"}).
Het aantal gebruikers van morfine en fentanyl is wel toegenomen in 2020, wat deels de daling van het aantal oxycodongebruikers verklaart.
Welke gevolgen hebben oxycodon en andere opioïden in de VS gehad?
Slechts 1 procent van de patiënten die OxyContin – op basis van oxycodon – voorgeschreven krijgen, raakt verslaafd.
Dat was de bewering van de fabrikant Purdue Pharmas toen het middel OxyContin in 1995 op de markt verscheen.
De werkelijkheid bleek heel anders te zijn.
Al snel nadat OxyContin op de markt kwam, bleek dat gebruikers de pillen vermalen en het poeder snuiven of direct in de bloedbaan spuiten, waardoor de drug veel krachtiger wordt.
Al snel verschenen er in de Amerikaanse pers verhalen over sterfgevallen door OxyContin.
Het Amerikaanse centrum voor ziektebeheersing en volksgezondheid (Centers for Disease Control and Prevention, CDC) schat dat sinds 1999 meer dan 500.000 mensen zijn gestorven aan een overdosis opioïden.
Antallet af amerikanere, der er døde af en overdosis pga. opioid-stoffer har været støt stigende siden introduktionen af opioid-medikamentet OxyContin i midten af 1990’erne. I dag er det særligt opioid-stoffet fentanyl, som misbruges i stor stil i USA.
De familie Sackler, die OxyContin op de markt bracht, onderschatte duidelijk het risico van verslaving en misbruik.
Purdue Pharma is er onder meer van beschuldigd artsen onder druk te zetten om OxyContin voor te schrijven in hoge doses en aan patiënten die het middel niet hadden mogen krijgen.
En dat werkte. Van 1997 tot 2007 steeg de verkoop van OxyContin en andere middelen op basis van oxycodon in de VS met 866 procent.
De afgelopen tien jaar zijn er nieuwe en nog krachtigere opioïden opgedoken – niet in de laatste plaats fentanyl, dat 100 keer sterker is dan morfine en 50 keer sterker dan heroïne.
In 2007 gaf Purdue Pharma toe OxyContin-gebruikers, maar ook artsen en toezichthouders te hebben misleid.
Sinds die bekentenis zijn er rechtszaken aangespannen tegen het bedrijf en zijn eigenaars in de familie Sackler.
Arthur M. Sackler (f. 1913) var en amerikansk læge, forretningsmand og filantrop, der grundlagde flere farmaceutiske virksomheder, herunder Purdue Pharma, som senere blev involveret i opioidkrisen i USA.
In september 2019 bood Purdue Pharma een schikking aan voor meer dan 2000 rechtszaken tegen haar in verband met de opioïdencrisis in de VS. De prijs? 10 miljard dollar.
‘Purdue zal ophouden te bestaan, en als gevolg daarvan zullen al haar bedrijfsmiddelen worden overgedragen aan een nieuw opgericht bedrijf met als missie het aanpakken van de opioïdencrisis,’ zei Purdue Pharma in een verklaring.
De eisers waren echter niet tevreden met de schikking, en in 2022 verhoogde de gehate familie Sackler van Purdue Pharma de schadevergoeding met nog eens 6 miljard dollar, te betalen uit eigen zak. De opioïdencrisis gaat echter onverminderd door en eist elk jaar het leven van duizenden Amerikanen.