1. Hoe werkt een griepvaccin?
De griep is een seizoensgebonden virusziekte die volgens de WHO elk jaar ruim een miljard mensen treft en daarmee 290.000 tot 650.000 levens eist.
De ziekte tast de luchtwegen aan en leidt tot koorts, hoesten en keelpijn. Door het hoesten en niezen verspreiden aerosolen het virus.
Artsen hebben sinds de Tweede Wereldoorlog het virus iets kunnen indammen door vaccins te maken.
Zo wordt het griepvaccin gemaakt
1. De griep groeit in kippeneieren
Een vaccin tegen de griep bestaat uit inactieve of verzwakte virusdeeltjes die meestal worden gekweekt in het eiwit van bevruchte kippeneieren. Twee griepvarianten met verschillende antigenen – unieke moleculen op het virus – worden in het ei gespoten.
2. Virussen mengen genen
In de eiwitcellen geven de virusdeeltjes hun genetisch materiaal af, dat in de celkernen wordt versmolten tot een nieuw virusdeeltje dat de eigenschappen van de oorspronkelijke varianten combineert. Uiteindelijk sterft de cel en laat hij de virusdeeltjes achter. Het eiwit wordt uit het ei gehaald en schoongemaakt, zodat de nieuwe, onschadelijke deeltjes achterblijven.
3. Onschadelijk virus bereidt het lichaam voor
Als de antigenen in een vaccin worden gestopt en in een spier worden gespoten, activeren de virusdeeltjes het afweersysteem. Zo leert het immuunsysteem – zoals de geheugencellen – de griep herkennen en kan het antistoffen maken. Bij de volgende confrontatie met het griepvirus met dezelfde antigenen wordt de infectie snel een halt toegeroepen, bijvoorbeeld met antistoffen.
Het effect van het griepvaccin varieert per persoon.
2. Wie moet een griepprik krijgen?
Normaal kom je voor het griepvaccin in aanmerking als je ouder dan 60 bent, een verminderde weerstand hebt of zwanger bent.
Dit jaar wordt het griepseizoen mogelijk extra heftig omdat mensen door de lockdowns minder natuurlijke antistoffen hebben. Daarom raden artsen voor meer mensen een griepprik aan. Onder andere voor:
- Kinderen. Het agentschap voor ziektepreventie van de EU, ECDC, raadt het vaccin aan voor kinderen tussen zes maanden en 5 jaar oud. Andere landen hebben tijdens de coronapandemie dat advies gegeven voor kinderen van 2-6 jaar.
- Gezondheidspersoneel. Om de meest kwetsbare mensen te beschermen, krijgt onder andere verzorgingspersoneel in Groot-Brittannië het vaccin ook aangeboden.
- Gezonde volwassenen. In principe krijgt maar twee procent van de gezonde mensen griep, en door het vaccin wordt dat maar één procent. In veel landen – waaronder de VS – geldt echter het advies dat iedereen boven de zes maanden de prik krijgt.
Onderzoek heeft bovendien uitgewezen dat gelijktijdige besmetting van de griep en COVID-19 resulteert in een heftiger ziekteverloop.
3. Waarom moet het vaccin elk jaar vernieuwd worden?
Net als na een natuurlijke griepbesmetting neemt de immuniteit door vaccins met de tijd af. Dat betekent dat de antistoffen die door het vaccin in het lichaam zijn opgebouwd, weer verdwijnen – en dan heb je een nieuwe prik nodig.
Griepvirussen muteren ook snel – veel sneller dan bijvoorbeeld SARS-CoV-2. Daarom kan het virus van het ene op het andere jaar zo anders zijn dat het door het vaccin versterkte immuunsysteem de virusdeeltjes niet meer kan herkennen en bestrijden.
VIDEO: Bekijk hoe mutaties dwars door de bescherming van het vaccin heen kunnen
De mutaties ontstaan als kleine typefouten in de genetische code wanneer een virusdeeltje een cel infecteert en zich vermenigvuldigt. Fouten in twee specifieke genen die het immuunsysteem nodig heeft om de virusdeeltjes te herkennen, leiden uiteindelijk tot een nieuwe virusvariant waar het lichaam niet tegen bestand is.
De ophoping van kleine mutaties heet een antigene drift. Andere keren leidt de combinatie van twee virussen in een dier tot een geheel nieuwe variant – een antigene shift.
De pandemie van de Mexicaanse griep H1N1 uit 2009 ontstond bijvoorbeeld als gevolg van een antigene shift met virussen bij varkens, mensen en vogels.
Mutatietype #1 – Antigene drift
Er ontstaan kleine mutaties in het virus
De genen van een virus muteren constant een heel klein beetje.
De mutaties creëren een nieuwe variant
Daarom ontstaan er geleidelijk aan steeds meer mutaties en kan er op een bepaald moment een nieuwe variant van het virus tot stand komen.
4. Welke bijwerkingen heeft het griepvaccin?
De meest voorkomende bijwerkingen van het vaccin tegen griep zijn gevoeligheid, roodheid en zwelling op de plek van de injectie. Vaak verdwijnen ze al snel.
Sommige mensen hebben ook last van griepachtige symptomen zoals lichte koorts, hoofdpijn en een algeheel onfit gevoel. Dat komt door de reactie van je lichaam op het griepvaccin.
Je kunt geen griep krijgen van het vaccin tegen griep.
Allergische reacties op het griepvaccin zijn zeldzaam, maar kunnen wel voorkomen als je bijvoorbeeld allergisch bent voor de aluminiumzouten in het vaccin. In dat geval zul je waarschijnlijk ook niet goed hebben gereageerd op eerdere vaccins.
Je kunt ook een allergische reactie krijgen als je allergisch bent voor ei. Het vaccin tegen griep is namelijk gemaakt van bevruchte kippeneieren en kan daarom sporen bevatten van eiwit.
Een ei-allergie is een relatief zeldzame voedselallergie, die het vaakst voorkomt bij kleine kinderen. Veruit de meeste mensen groeien eroverheen.
5. Tegen welke grieptypen beschermt het vaccin in 2021/22?
Er bestaat een aantal griepvarianten die regelmatig terugkomen. De varianten zijn ingedeeld in twee typen (A en B), waarbij A de gevaarlijkste is.
De WHO geeft elk jaar een gegronde indicatie van welke virusvarianten zullen zorgen voor griepepidemieën later in het jaar. Omdat griep zo snel muteert, schieten de experts niet altijd raak. In dat geval is het te laat om nieuwe vaccins te produceren.
Het grootste deel van de griepvaccins zijn zogeheten quadrivalente vaccins, wat betekent dat ze tegen vier verschillende griepvirusvarianten werkt.
Het doelwit van de griepvaccins is in het seizoen 2021/2022 op het noordelijk halfrond:
- Influenza A H1N1 – eerder ook wel varkensgriep genoemd
- Influenza A H3N2 – bekend van het Hong Kong-virus uit de jaren 1960
- Influenza B Victoria
- Influenza B Yamagata
Als het vaccin tegen griep de juiste grieptypen aanvalt, zal het bij jonge, gezonde mensen tot wel 90 procent bescherming bieden tegen griep. Voor mensen die ouder zijn dan 65 jaar is de effectiviteit lager. Dat komt onder andere doordat hun immuunsysteem vaak slechter werkt.
Het vaccin tegen griep beschermt vanaf twee à drie weken na de inenting, en blijft ongeveer zes maanden werken.