De VS en diverse Europese landen hadden deze zomer te maken met uitbraken van ziekten die gewoonlijk op andere momenten van het jaar heersen.
Daarom waarschuwen de volksgezondheidsautoriteiten onder meer dat we een zwaar griepseizoen tegemoet gaan dat fatale gevolgen kan hebben.
Maar ziekten kunnen ontdekt, behandeld of zelfs geheel vermeden worden. Wetenschap in Beeld navigeert je door symptomen, snot en slijm.
Daarom zijn het gouden tijden voor virussen
Terwijl het coronavirus SARS-CoV-2 wereldwijd een plaag vormde, hielden andere luchtwegaandoeningen zich opvallend koest. Nu lijkt de ontwikkeling te keren, en volgens onderzoekers heeft dat drie oorzaken.
Heropening
Veel landen hebben in 2021 openbare instellingen heropend en maatregelen opgeheven. Daardoor komen er weer meer mensen samen op het werk, op school en op kinderdagverblijven.
Het contact vindt vaak plaats in kleine ruimten, waar virussen zich makkelijker verspreiden.
Geen immuniteit
Door de coronamaatregelen kwamen kinderen niet in aanraking met virusziekten waaraan ze normaliter zouden worden blootgesteld. Daarom is de verwachting dat veel kinderen in kinderdagverblijven en op school nu ziekten zullen oplopen doordat ze geen immuniteit hebben opgebouwd.
Handgel
In sommige gevallen is de stijging te verklaren doordat veel mensen nu handgel gebruiken in plaats van water en zeep.
Maar handgel doodt niet alle virussen. Tegen het rotavirus moet je bijvoorbeeld 10 seconden grondig je handen wassen.
RS-virus
De meest voorkomende ernstige luchtweginfectie bij baby’s tot zes maanden wordt veroorzaakt door het RS-virus (respiratoir syncytieel virus).
Wereldwijd overleeft ruim 96 procent van de kinderen met een gezond immuunsysteem ziekenhuisopname wegens het RS-virus.
87 procent van alle kinderen krijgt in de eerste 1,5 jaar van zijn leven te maken met RS, maar het zeer besmettelijke virus kan alle leeftijdsgroepen treffen en is voor kwetsbare ouderen even gevaarlijk. Volwassenen worden er meestal alleen verkouden van.
Het RS-virus (lichtblauw) wordt van mens op mens overgedragen via microscopisch kleine speekseldruppeltjes.
De infectie treedt gewoonlijk op in de winter maar na de lockdowns van 2021 zijn in veel landen ongewone RS-uitbraken geconstateerd. Zo registreerden de gezondheidsautoriteiten in de VS in juli in slechts één week tijd 2000 gevallen, terwijl dat er in dezelfde week het jaar daarvoor nog geen 12 waren.
Het aantal is echter nog veel hoger, want artsen ontdekken RS alleen als een patiënt met klachten in het ziekenhuis belandt.
Gemiddeld duurt een RS-uitbraak 5-6 maanden.
Voorkoming en behandeling
Meestal verdwijnt de infectie na drie tot vijf dagen.
In het ziekenhuis wordt doorgaans zuurstof toegediend. Er is slechts één medicijn goedgekeurd voor de behandeling van een infectie met het RS-virus, ribavirine.
Hoewel het RS-virus wereldwijd de tweede doodsoorzaak bij jonge kinderen is (na malaria) is er op dit moment geen vaccin voor de grootste risicogroep: kinderen met een verzwakte afweer.
Rotavirus
Als het rotavirus (blauw) via de mond is binnengedrongen, infecteren de deeltjes de cellen in de geplooide wand van de dunne darm. De geïnfecteerde cellen waarschuwen immuuncellen (paarse, groene en rode bolletjes) in het onderliggende weefsel, die een immuunrespons opwekken. Die veroorzaakt de klachten: diarree en braken.
In de Australische staat Victoria registreerden de autoriteiten vier keer meer gevallen dan gemiddeld.
Gewoonlijk gedijen de zogeheten enterovirussen het best in de koele, droge wintermaanden, maar in Denemarken waren er uitbraken in mei en augustus.
Het rotavirus is een van de meest voorkomende oorzaken van diarree bij kinderen. Diarree leidt tot gewichtsverlies en in het ergste geval ziekenhuisopname.
Elk jaar worden er wereldwijd twee miljoen mensen ernstig ziek door dit virus.
Gemiddeld overlijden 215.000 van hen, met name in ontwikkelingslanden.
Het virus verspreidt zich via de fecaal-orale route, dat wil zeggen als iemand virusdeeltjes uit ontlasting of braaksel binnenkrijgt via oppervlakken of microdruppeltjes bij het doorspoelen van het toilet.
Toiletten moeten extra goed worden gedesinfecteerd
Doorspoelen slingert virus de lucht in
Ontlasting kan virusdeeltjes bevatten. Als het toilet wordt doorgespoeld, kan het water kleine druppeltjes met virusdeeltjes verspreiden – en daarmee ziekten.
Deksel voorkomt verspreiding
Onderzoek heeft aangetoond dat het aantal bacteriën uit de ontlasting van besmette patiënten 90 minuten na het doorspoelen 12 keer lager is als je het deksel van de wc dicht doet.
Minder risico door ventilatie
Er zijn sporen van het coronavirus aangetroffen in de lucht van bijvoorbeeld toiletten, terwijl dat niet het geval was in grotere, beter geventileerde ruimtes. Ventilatie lijkt daarom een belangrijke factor te zijn.
Oppervlakken moeten regelmatig worden schoongemaakt
De doorspoelknop van toiletten kan zorgen voor zogenoemde fecaal-orale besmetting. En dus moeten toiletten vaak en grondig worden schoongemaakt.
De uitbraken duren doorgaans 11-16 dagen.
Voorkoming en behandeling
Een goede handhygiëne is de eenvoudigste manier om de verspreiding van het rotavirus te beperken.
In veel landen, waaronder België en de VS, krijgen kinderen het vaccin aangeboden als onderdeel van het nationale vaccinatieprogramma.
Desondanks zijn onder meer de VS in het verleden getroffen door uitbraken, als gevolg van een lage vaccinatiegraad.
In andere landen wordt de immuniteit opgebouwd in de kindertijd. De eerste keer dat een kind besmet wordt, is het ergst. Op latere leeftijd ontstaan er meestal geen klachten meer.
Griep
Griep is een terugkerende virusziekte die de bovenste luchtwegen aanvalt.
De symptomen van griep lijken daarom op de symptomen van het coronavirus, maar het verloop van de griep is meestal milder, vooral onder gezonde mensen jonger dan 65 jaar.
Griep komt in principe in bepaalde seizoenen voor, en daarom is er elk jaar aandacht voor het zogenoemde seizoen met griep, dat in de winter steeds in golven van een paar weken optreedt.
Het griepseizoen begon in 2021 in oktober, en toen werd ook het jaarlijkse vaccin tegen griep beschikbaar.
Het is nog onbekend welke typen griep in 2021 dominant zullen zijn, en daarom weten gezondheidsinstanties ook nog niet hoe effectief het vaccin tegen griep zal zijn.
Influenza A zit achter de ergste epidemieën
Er zijn drie hoofdsoorten griep:
- Influenza A: de heftigste symptomen
- Influenza B: iets mildere symptomen
- Influenca C: de mildste symptomen
Achter de ergste griepepidemieën zit de zogeheten influenza A. Dit type griep is vooral gevaarlijk omdat het vele varianten kent, die jaar na jaar veranderen om langs het immuunsysteem te kunnen glippen.
Op het oppervlak van de virusdeeltjes zitten de eiwitten hemagglutinine, H, en neuraminidase, N. Aan de variant ontleent het virus zijn naam, zoals H1N1, de meest voorkomende variant. Maar de eiwitten van het virus kunnen zeer snel muteren, waardoor ze iets van uiterlijk veranderen.
Elk jaar heeft het lichaam daardoor te maken met een nieuw type griep, dat het immuunsysteem daarom ook moeilijk kan herkennen en bestrijden.
Zo muteert de griep
Griep is een meestervermommer
De griep muteert elk jaar en leidt daarmee het immuunsysteem om de tuin. Zelfs jaarlijks inenten helpt niet tegen besmetting.
Eiwitten bepalen het type griep
Griepvarianten ontlenen hun naam aan de variant van de twee eiwitten H en N op de buitenste schil, zoals H1N1.
Kleine details van de griep veranderen
Van jaar tot jaar kunnen details in de eiwitten van de schil muteren, waardoor het lichaam de griep niet herkent.
Griep heeft een sleutel nodig
Een variant van griep kan slechts cellen besmetten wanneer receptoren op de cel passen bij de eiwitten van het virus.
Voorkoming en behandeling
Griep is een virusziekte, dus antibiotica werken er niet tegen. In ernstige gevallen wordt griep behandeld met antivirale geneesmiddelen.
In verreweg de meeste gevallen kan griep echter worden bestreden met rust, veel vocht en koortsverlagende, pijnstillende medicijnen als paracetamol.
Als het griepvaccin de juiste griepstammen treft, biedt het vaccin tot 90 procent bescherming tegen griep bij jongere, gezonde mensen. Bij mensen ouder dan 65 is de effectiviteit lager. Dit komt deels doordat het immuunsysteem met de jaren verslechtert.