Melanoom (een kwaadaardige moedervlek) is de meest voorkomende vorm van kanker onder 15-34-jarigen en de gevaarlijkste vorm van huidkanker.
Het farmaceutische bedrijf BioNTech start nu de eerste proeven op mensen met een vaccin dat zelfs een vergevorderd melanoom bestrijdt – met behulp van de coronavaccintechnologie.
Vaccin leert lichaam op kanker te jagen
Het nieuwe kankervaccin, BNT111, is gebaseerd op mRNA-technologie, net als de eerste twee door de EU goedgekeurde coronavaccins.
In de onlangs gestarte fase 2-studie zullen 120 mensen met een bepaald type melanoom ofwel het nieuwe vaccin ofwel een andere behandeling krijgen. De proefpersonen hebben kanker in stadium 3 of 4 – de twee meest gevorderde.
Vaccinonderzoekers hopen dat hun injectie, in combinatie met een ander goedgekeurd kankermedicijn, het lichaam kan leren de tumoren te bestrijden door antistoffen aan te maken.
Uit de fase 1-proeven bleek dat het vaccin bij 89 mensen de juiste antistoffen opwekte en bovendien veilig was.
Vaccintype kan allerlei kankervormen uitroeien
MRNA-vaccins worden al tientallen jaren aangeprezen als een potentieel wondermiddel tegen allerlei ziekten. Maar totdat de coronavaccins van BioNTech en Moderna werden goedgekeurd, was de technologie alleen theoretisch mogelijk.
Dit type vaccin wordt voor 100 procent in het laboratorium gemaakt. Voor andere vaccins wordt doorgaans een verzwakte, dode of gemanipuleerde versie van een levend virus of een levende bacterie gebruikt.
In het lichaam bootst het vaccin het zogeheten messenger-RNA – mRNA – na, een DNA-achtig molecuul dat in menselijke cellen kan worden ingebracht en de cel kan leren bepaalde eiwitten aan te maken, zoals viruseiwitten.
Wanneer de cel de eiwitten vormt, leert het immuunsysteem het virus kennen en kan het een infectie van buitenaf bestrijden.
RNA maakt je immuunsysteem gevechtsklaar
1. Vetbolletjes leveren mRNA aan cellen
De onderzoekers maken mRNA (wit) met genetische instructies om het zogeheten spike-eiwit van het coronavirus te bouwen. Het RNA is verpakt in vetbolletjes (geel) en wordt in het lichaam gespoten. De vetbolletjes brengen het RNA vervolgens tot in de cellen.
2. Cellen bouwen viruseiwit
Je cellen gebruiken meestal mRNA – gemaakt op basis van de genen in je eigen DNA – om eiwitten te bouwen. Het vaccin gebruikt deze machinerie (geel) om spike-eiwitten (rode driehoekjes) te bouwen. Deze nieuwe eiwitten gaan de bloedbaan in.
3. Immuuncellen snijden eiwit in stukken
De spike-eiwitten worden opgenomen door de zogeheten antigeenpresenterende cellen (wit) van het immuunsysteem. Ze breken het eiwit af in kleine fragmenten die zich nestelen op de MHC-II-moleculen (grijs) op het oppervlak van de immuuncellen.
4. Immuunsysteem bereidt zich voor op een aanval
De T-helpercellen van het immuunsysteem (lichtgeel) hechten zich aan de fragmenten en activeren vervolgens andere immuuncellen (geel en groen) – inclusief de B-cellen, die antistoffen tegen het virus aanmaken, en T-killercellen, die besmette cellen doden.
Met enkele aanpassingen in het laboratorium kan het vaccin worden gericht tegen zogeheten antigenen van de specifieke kanker. BioNTech gebruikt daarom hetzelfde vaccinplatform, FixVac genaamd, in een andere proef om prostaatkanker te bestrijden.
De afgelopen decennia is het aantal patiënten met de diagnose melanoom in veel landen met een overwegend lichtgekleurde bevolking sterk toegenomen.
In Nederland is het aantal gevallen in 30 jaar verdrievoudigd.