Inschatting van de wetenschap: Zo ontwikkelt de coronapandemie zich
Toen de eerste vaccinpotjes in december 2020 bij de grote farmaceuten van de band rolden, zagen veel vaccinonderzoekers en epidemiologen licht aan het einde van de tunnel. De hoop was dat de pandemie kon worden gestuit via door de vaccins gegenereerde groepsimmuniteit.
Maar sinds de zomer hebben nieuwe virusvarianten en uitbraken laten zien dat het niet zo eenvoudig ligt en dat de strijd tegen het coronavirus nog lang niet voorbij is.
Hoewel de nieuwe ontwikkelingen de vooruitzichten dus hebben veranderd, komt er ooit een einde aan de coronapandemie. De vraag is alleen hoe en wanneer.
Groepsimmuniteit is een mythe
Er zijn drie mogelijke scenario’s voor het einde van de coronapandemie:
- Er ontstaat groepsimmuniteit door besmetting en vaccinatie.
- Het virus muteert naar een minder gevaarlijke variant.
- Politici besluiten (los van punt 1 en 2) alle maatregelen op te heffen en de pandemie voor beëindigd te verklaren.
De besmettelijkere deltavariant is er volgens Pfizer/BioNTech voor verantwoordelijk dat de effectiviteit van hun vaccin na zes maanden daalt van 96 naar 84 procent. Daarom moet het percentage gevaccineerde of eerder besmette mensen in de bevolking nog hoger zijn – waarschijnlijk boven de 90 procent – om groepsimmuniteit te bereiken.
Groepsimmuniteit schakelt coronavirus uit
Een inenting maakt een individu immuun voor het virus, maar als ten minste 75 procent van de bevolking wordt gevaccineerd, worden ook de mensen beschermd die het vaccin niet hebben gekregen. Bij zogeheten groepsimmuniteit kan het virus maar moeilijk nieuwe slachtoffers vinden.
Dat betekent dat groepsimmuniteit en volledige uitroeiing van SARS-CoV-2 nu een illusie zijn. Dat denken veel experts althans.
Het goede nieuws is dat de razendsnel ontwikkelde vaccins de angel uit het coronavirus halen en goed beschermen tegen ziekenhuisopname. En wellicht kunnen de volgende vaccingeneraties ons weer dichter bij groepsimmuniteit brengen.
COVID-19 kan onschuldiger worden
Veel epidemiologen verwachten na de ontwikkeling in 2021 dat de coronacrisis pas voorbij is als de virusziekte endemisch wordt. Dat wil zeggen dat de uitbraken een voorspelbaar of normaal niveau bereiken, dat hanteerbaar is voor de zorg in alle landen ter wereld.
Zo zijn de andere vier menselijke coronavirusvarianten endemisch. Minstens een ervan, NL63, zou in 1889 een pandemie hebben veroorzaakt die meer dan een miljoen levens eiste.
Nu word je er alleen nog maar verkouden van. De meeste mensen komen er als kind mee in aanraking en krijgen weinig tot geen symptomen als ze op latere leeftijd besmet raken.
Historisch gezien worden de meeste ziekteverwekkers na 1,5 tot 2 jaar endemisch. Maar dat is met SARS-CoV-2 lang niet zeker.
Wetenschappers hebben nooit eerder een coronapandemie in realtime en met dezelfde technologie als nu gevolgd en kunnen dus ook niet beoordelen wanneer en hoe COVID-19 endemisch zal worden.
Eén inschatting is dat we na een periode van hoge besmettingscijfers – vooral bij jonge kinderen, die nog onbeschermd zijn – en een blijvende uitrol van vaccins zullen zien dat hoge besmettingscijfers niet meer leiden tot veel ziekenhuisopnamen.
Daarna volgt een periode van boostervaccins (de tweede generatie vaccins die beschermen tegen virusvarianten) en sporadische uitbraken, voordat de ziekte geen reden tot grote bezorgdheid meer is – net als gewone griep.
Zo werkt een boostervaccin
Na een infectie of vaccinatie maakt je lichaam antistoffen aan die het virus bestrijden, maar gaandeweg neemt de hoeveelheid antistoffen af. Ook kan het virus muteren.
Daardoor kun je opnieuw besmet raken. Speciale immuuncellen kunnen echter snel weer actief worden als een boostervaccin het immuunsysteem herinnert aan de dreiging.
Einde van de pandemie kan nabij zijn
Nationale gezondheidsautoriteiten kunnen echter besluiten dat de pandemie voorbij is lang voordat SARS-CoV-2 door de WHO endemisch wordt verklaard. Zo ging het bijvoorbeeld in de jaren 1920, toen de bevolking zich niet meer aan de maatregelen wilde houden. Zo’n besluit zal wel leiden tot meer doden.
De realiteit zal waarschijnlijk zijn dat de coronapandemie uitdooft in een combinatie van min of meer effectieve immuniteit en minder gevaarlijke besmettingen, terwijl intussen de maatregelen worden uitgefaseerd.
Volgens het voormalige hoofd van de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) Scott Gottlieb duurt het niet lang meer voor COVID-19 endemisch is in de VS, waar ruim de helft van de mensen is gevaccineerd en de eerste vaccins onlangs zijn goedgekeurd voor kinderen onder de 12.
De officiële verklaring van de Amerikaanse gezondheidsautoriteiten luidt dat de samenleving in maart 2022 weer min of meer zal terugkeren naar normaal. Maar hun inschatting is al meermaals herzien.
Wetenschappers zijn veel terughoudender met een datum. Hun beste inschatting is gebaseerd op modellen van de bestaande kennis over COVID-19 – en die kennis varieert.
Volgens een van de modellen kan de overgang naar een endemische ziekte ‘jaren tot decennia’ duren, afhankelijk van de frequentie van de sociale contacten.
Ten slotte bestaat de kans dat nieuwe mutaties zoals de lambdavariant, waartegen de vaccins mogelijk niet werken, het eindpunt van de coronapandemie opnieuw uitstellen.
Maar over één ding zijn vrijwel alle wetenschappers het eens: aan elke pandemie is ooit een einde gekomen – en dat zal ook gelden voor corona.
