Het coronavirus muteert: drie wereldwijde varianten

Als er sprake is van een griepepidemie, kun je ziek worden, ook al ben je gevaccineerd of al eerder besmet geweest.

Dit komt doordat het griepvirus muteert, zodat je immuunsysteem het niet meer herkent en in de aanval gaat.

Het nieuwe coronavirus, SARS-CoV-2, werkt eigenlijk hetzelfde. Net als griep is het een zogeheten RNA-virus dat snel en vaak muteert. Tijdens een recent onderzoek heeft een groep wetenschappers van de University of Cambridge drie varianten geïdentificeerd en vervolgens in kaart gebracht hoe deze zich hebben verspreid.

De resultaten van het onderzoek klinken in eerste instantie als slecht nieuws, maar betekenen juist dat niet eerder ontdekte besmettingsketens kunnen worden doorbroken.

Het coronavirus wordt ingedeeld in drie stammen – A, B en C

De 160 genomen die in kaart zijn gebracht (gesequencet) – oftewel genomen waarvan de genetische codes zijn gelezen – zijn alle te herleiden tot het vroegste stadium van de pandemie, wat volgens onderzoekers een bevestiging is van reeds geïdentificeerde besmettingsketens.

Door de verspreiding van mutaties over de hele wereld te volgen, kunnen de autoriteiten zien hoeveel verschillende uitbraken de afzonderlijke landen hebben doorgemaakt en vervolgens bepalen hoe de besmettingsketens kunnen worden doorbroken.

Bovendien kunnen de resultaten antwoord geven op de vraag hoe snel het virus muteert en op welke plek in het genoom de veranderingen meestal plaatsvinden. Deze kennis kan weer worden ingezet om nieuwe medicijnen en vaccins effectief in te zetten tegen de zwakke punten van het virus.

Drie gemuteerde virussen in ieder hun eigen werelddeel

De onderzoekers uit Cambridge hebben drie nauwverwante mutatiestammen van SARS-CoV-2 geïdentificeerd, dankzij een netwerkalgoritme dat normaliter wordt gebruikt om de verspreiding van het DNA van prehistorische mensen in kaart te brengen. De varianten kregen de aanduidingen A, B en C.

Variant A

De menselijke variant van SARS-CoV-2, die nauw verwant is aan virussen die bij vleermuizen en schubdierachtigen worden aangetroffen, wordt Variant A genoemd en wordt gezien als de bron van de uitbraak. Deze variant is wel te herleiden naar Wuhan, maar is daar niet als dominante variant aanwezig. Mutaties van A zijn aangetroffen bij patiënten in de VS en Australië.

Variant B

In Wuhan was de voornaamste variant van het virus Variant B. Deze variant is aangetroffen bij patiënten in heel Oost-Azië, maar verder op weinig andere plaatsen. Volgens de onderzoekers kan de beperkte verspreiding twee oorzaken hebben: ofwel het zogeheten stichtereffect – een soort flessenhalseffect, waarbij een beperkt aantal personen dezelfde mutatie verspreidt – of een aangeboren weerstand tegen juist deze mutatie bij mensen die niet afkomstig zijn uit Azië.

Variant C

Deze derde variant is dominant aanwezig in Europa. Variant C is aangetroffen bij de eerste patiënten in Frankrijk, Italië, Zweden en Groot-Brittannië. Geen van de onderzochte patiënten uit China was besmet met deze variant, maar patiënten uit Singapore, Hongkong en Zuid-Korea weer wel.

Langzame mutatie biedt hoop voor vaccin

Een onderzoek naar de 160 in kaart gebrachte genomen geeft absoluut geen volledig beeld van hoe het coronavirus verandert in ieder van de twee miljoen bevestigde patiënten. Dankzij de relatief kleine verschillen tussen de oorspronkelijke variant en latere varianten weten we echter wel dat het virus maar langzaam muteert.

Nextstrain is een open onderzoeksproject dat de mutaties in realtime volgt en de eerste conclusies luiden dat het coronavirus ongeveer vier keer zo langzaam muteert als een griepvirus. Dat betekent dat een langdurig werkzaam vaccin tegen het coronavirus tot de mogelijkheden behoort.

Veranderingen in slechts een paar van de 30.000 genetische bouwstenen van het coronavirus, ook wel nucleotiden genoemd, leiden niet per se tot gewijzigde eigenschappen van het virus. Daarom is het nu nog te vroeg om te zeggen dat het coronavirus zich richting een meer besmettelijke of meer dodelijke variant ontwikkelt.

In theorie streeft een virus naar besmettelijkheid en niet naar mortaliteit (dodelijkheid). Dit is logisch want als de gastheer te snel overlijdt, kan het virus niet overleven en zich verspreiden. Zo bleek uit een onderzoek naar een mutatie van de SARS-uitbraak in 2003 dat het virus na verloop van tijd minder dodelijk werd.