Sinds de COVID-19-pandemie de kop opstak doet er een complottheorie de ronde: het nieuwe coronavirus is gemaakt in een laboratorium en is ontsnapt of bewust losgelaten als biowapen door China óf de VS – afhankelijk van wie je het vraagt.
Het enige bewijs dat wordt aangevoerd is dat het zwaarbeveiligde Wuhan Institute of Virology onderzoek deed naar juist de overdracht van coronavirussen van dier op mens, maar de theorie is hardnekkig. De Amerikaanse inlichtingen- en veiligheidsdiensten gooiden olie op het vuur toen ze een onderzoek naar het laboratorium instelden.
Bij een recente enquête zei 23 procent van de Amerikanen en 17 procent van de Fransen te geloven dat het virus door mensen gemaakt is.
Maar volgens wetenschappers is het nieuwe coronavirus hoogstwaarschijnlijk niet door mensen gemaakt. En daar zijn drie goede argumenten voor.
1. Het coronavirus lijkt op natuurlijke virussen
Op dit microscoopbeeld zie je hoe coronavirussen uit een cel breken.
Wetenschappers wonnen een belangrijke slag in de strijd tegen het nieuwe coronavirus toen ze al vroeg in de uitbraak het volledige erfelijke materiaal van het virus in kaart brachten – het genoom. Een genoom is te vergelijken met een code, waarmee je in principe het hele organisme kunt reconstrueren. Het is opgebouwd als een reeks van vier basen (nucleotiden genoemd), die samen het DNA vormen, of in het geval van coronavirussen het RNA.
Het genoom van een virus is te vergelijken met dat van een ander virus door vast te stellen hoe groot de overlap in de code is. Een toonaangevend onderzoek laat zien dat het nieuwe coronavirus, SARS-CoV-2, voor 96 procent identiek is aan een ander lid van de familie van coronavirussen: RaTG13, dat in de Chinese provincie Yunan bij vleermuizen voorkomt.
Een verschil van 4 procent is significant in een evolutionaire context, en het verschil tussen de twee coronavirussen zit ’m vooral in het deel van het genoom dat beschrijft hoe de virussen zich aan menselijke cellen binden en die binnendringen. Maar een coronavirus dat bij schubdieren is aangetroffen, is voor 99 procent identiek met SARS-CoV-2.
De ruime overlap in het erfelijk materiaal wijst er volgens wetenschappers op dat verschillende virussen zijn samengegroeid in een gastheer, mogelijk een schubdier, en vervolgens zijn overgesprongen op de onbekende patiënt 0.
Dit verschijnsel is eerder geobserveerd bij andere coronavirussen. Het is een duidelijke aanwijzing dat het virus een natuurlijke oorsprong heeft.
2. Het virus ziet er niet gemanipuleerd uit
Het eerste volledige overzicht van het genoom van het coronavirus toont een structuur die op die van natuurlijke coronavirussen lijkt. Hier is het genoom ingedeeld naar de eiwitten waar de basenparen voor coderen. Zo staat S voor de spike-eiwitten waarmee het coronavirus menselijke cellen binnendringt, en M is het membraan van het virus.
Volgens een wetenschappelijk artikel dat nog niet peer reviewed is en de Franse Nobelprijswinnaar Luc Montagnier waren delen van het nieuwe coronavirus afkomstig van hiv. Maar het artikel werd al snel teruggetrokken, en de stelling van Montagnier werd doorgeprikt door zijn collega’s.
Als wetenschappers het nieuwe coronavirus in het laboratorium zouden hebben gemaakt, hadden ze een zogeheten vector moeten gebruiken om genen aan het genoom toe te voegen om het virus te wapenen. Zo’n vector kan een onschadelijk virus zijn, dat een andere sequentie van nucleotiden in zijn genetisch materiaal krijgt. Als het virus wordt ingebracht in een cel, vervangt die sequentie een deel van het DNA van de cel, die vervolgens nieuwe virussen gaat maken.
Een vector laat echter sporen achter, bijvoorbeeld in de vorm van patronen of langere sequenties, die identiek zijn aan het erfelijk materiaal van andere virussen. Tot nu toe hebben wetenschappers geen aanwijzingen gevonden voor genetische manipulatie in het genoom van het coronavirus. Sterker nog, de mutaties van SARS-CoV-2 zijn vergeleken met die van gelijksoortige virussen in een natuurlijk patroon verdeeld.
3. Ontsnapping uit het lab lijkt onwaarschijnlijk
Een groot aantal wetenschappers heeft een verklaring ondertekend die de complottheorieën dat SARS-CoV-2 door mensen is gemaakt veroordeelt. Ze verwijzen naar negen onderzoeken die duidelijk op een natuurlijke oorsprong van het virus wijzen.
Ook de theorie dat het virus per ongeluk is ontsnapt uit het laboratorium in Wuhan, heeft niet veel aanhangers in de wetenschappelijke wereld – hoewel het wel eerder is gebeurd, bijvoorbeeld met SARS.
In een interview met de Amerikaanse nieuwssite Vox legt medisch ecoloog Peter Daszak uit dat de kansberekening eenvoudigweg niet in het voordeel van de theorie uitpakt. Uit zijn onderzoeken blijkt dat 3 procent van de bevolking in de buurt van grote vleermuiskoloniën antistoffen tegen vleermuisvirussen heeft. Dat betekent dat tussen de 1 en 7 miljoen mensen in heel Zuidoost-Azië jaarlijks worden besmet met een vleermuizenvirus.
De kans dat patiënt 0 een van de zes medewerkers van het lab in Wuhan is die met vleermuisvirussen werkten, is bijna nul.
Maar zolang patiënt 0 niet bekend is en we niet weten hoe het nieuwe coronavirus van dier op mens is overgesprongen, zullen deze theorieën vermoedelijk welig blijven tieren.