Kraamvrouwenkoorts was een groot probleem in 1842. De arts en microbioloog Oliver Wendell Holmes ontdekte dat de ziekte veroorzaakt werd door streptokokken, overgedragen door ziekenhuisartsen die het niet zo nauw namen met de handhygiëne.
Hoewel de wetenschap al meer dan een halve eeuw weet dat de menselijke hand een besmettelijke biologische cocktail kan bevatten, schudden we nog steeds handen. En dat doen we in ieder geval al sinds Homerus in 700 v.Chr. de Ilias schreef.
Maar door de coronacrisis is de handdruk even in de ijskast gezet. En meerdere wetenschappers hopen zelfs dat er voor altijd een einde komt aan deze besmettelijke gewoonte.
Handpalm is broeinest van microben
Je zit aan je neus. En je telefoon. Wrijft in je ogen. Pulkt even iets tussen je tanden vandaan. Om vervolgens iemand die je tegenkomt netjes te begroeten.
De gemiddelde hand bevat 3200 bacteriën van 150 soorten, zo blijkt uit een onderzoek van de Colorado University te Boulder uit 2008. De wetenschappers onderzochten 102 mensenhanden.
Ze ontdekten ook dat de concentratie van microben op de handpalm bijna 100 keer zo hoog was als op andere delen van de huid, waar eerdere onderzoeken vooral naar hadden gekeken.
Dat komt misschien doordat 15 procent van de mannen en 7 procent van de vrouwen de handen niet wast na een toiletbezoek. Dat bleek uit een onderzoek uit 2013 van de Michigan State University onder 3749 personen. Er zijn aanwijzingen dat dat cijfer bij ons nog een stuk hoger ligt.
Bovendien gebruikte slechts de helft van de mannen die hun handen wasten zeep. Iets meer dan een vijfde van de vrouwen vond zeep niet nodig.
Daarom werkt zeep zo goed tegen het coronavirus
Een zeepmolecuul ziet eruit als een kikkervisje, en het is danig in de war. De kop is hydrofiel en de staart hydrofoob. Dat betekent dat een zeepmolecuul zowel wordt aangetrokken als afgestoten door water.
Omdat het zeepmolecuul twee dingen tegelijk wil, ontstaat er schuim als je je handen wast. En dat doet zijn werk als je toevallig een paar deeltjes SARS-Cov-2 hebt opgepikt.
De hydrofiele kop van het zeepmolecuul wordt aangetrokken door watermoleculen vanwege de polaire covalente bindingen. Met andere woorden: de kop wil opgelost worden in het water. Ondertussen heeft de hydrofobe staart een ander vriendje gevonden: het vetmembraan van het coronavirus.
De staart boort zich als een naald in een ballon in het virusdeeltje en blijft steken. En het verwarde zeepmolecuul, dat ook wordt aangetrokken door water, trekt zo hard aan het virusdeeltje dat het uit elkaar valt.
Een handdruk verspreidt COVID-19
Het virus SARS-Cov-2, dat de ziekte COVID-19 veroorzaakt, wordt overgedragen door druppels.
Als je één keer hoest of niest, ontsnappen er ruim 3000 druppeltjes uit je neus en mond.
In deze minuscule druppels met een doorsnede van slechts 1-5 micrometer zitten bij COVID-19-patiënten vermoedelijk tienduizenden coronavirusdeeltjes. Deze kunnen terechtkomen op handen of oppervlakken, waar ze verder leven en in het ergste geval anderen besmetten.
Virussen overleven soms dagenlang op oppervlakken: 24 uur op karton, en op roestvrij staal en plastic wel 72 uur.
Je kunt het pulken en snuffelen niet laten
Het coronavirus komt meestal het lichaam binnen via de mond, neus of ogen – lichaamsdelen waar we voortdurend aanzitten.
We raken ons gezicht maar liefst 23 keer per uur aan, en in 44 procent van de gevallen is er rechtstreeks contact met een slijmvlies, zo blijkt uit een onderzoek uit 2015 dat is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift American Journal of Infection Control.
Daarnaast ruiken we nogal vaak aan onze vingers, vooral na een handdruk.
Dat ontdekte een onderzoeksteam van het Weizmann Institute of Science in Israël. In 2015 filmden de wetenschappers 280 proefpersonen met een verborgen camera omdat ze wilden onderzoeken hoe we sociale informatie doorgeven met chemische verbindingen, in het Engels chemosignaling genoemd.
De proefpersonen werden in een ruimte gezet waar ze werden ontvangen door een lid van het onderzoeksteam, met of zonder handdruk.
Vóór de handdruk hadden de mannelijke en vrouwelijke proefpersonen hun hand gemiddeld 22 procent van de tijd in de buurt van hun neus.
Het opvallende was dat ze na de handdruk gemiddeld twee keer zo lang aan de hand roken waarmee ze net iemand de hand geschud hadden – als die handdruk gegeven was door een persoon van hetzelfde geslacht.
‘Ik vind dat we nooit meer handen moeten schudden.’
Het is heel natuurlijk om aan je handen te ruiken na een handdruk om een betere indruk van iemand te krijgen of je gezicht aan te raken omdat daardoor het gelukshormoon oxytocine vrijkomt.
Pas als deze instincten gecombineerd worden met een stevige handdruk vol virussen, kan het misgaan. Dat toonde Oliver Wendell al in 1842 aan. En zijn gelijk is de laatste tijd nogmaals bewezen.
Amerikaanse artsen riepen in 2015 in het wetenschappelijke tijdschrift The Journal of the American Medical Association zelfs op om handen schudden te verbieden in ziekenhuizen. In meerdere ziekenhuizen ter wereld zijn ‘handdrukvrije’ zones ingesteld.
En onlangs zei de Amerikaanse overheidsepidemioloog Anthony Fauci in The Wall Street Journal: ‘Om eerlijk te zijn vind ik dat we nooit meer handen moeten schudden.’