Het coronavirus muteert voortdurend
In de media wemelt het momenteel van de berichten over nieuwe coronamutaties uit Roemenië, Brazilië, Zuid-Afrika, Groot-Brittannië, Finland en de VS.
Deze berichten zijn het gevolg van het feit dat het coronavirus muteert als het van persoon op persoon wordt overgedragen. Dit is een natuurlijk proces. Af en toe ontstaat er een mutatie waardoor het virus nog beter kan overleven en zich kan reproduceren.
De mutatie vermenigvuldigt zich, totdat deze een aanzienlijk deel van het totale aantal besmettingsgevallen uitmaakt. Wanneer dat eenmaal is gebeurd, wordt de mutatie meestal aangeduid als een variant.
Coronavarianten kunnen in verschillende groepen worden opgedeeld
Er zijn duizenden SARS-CoV-2-varianten. Doorgaans delen de wetenschappers coronavarianten op in zogeheten clades – ontwikkelingslijnen, afkomstig uit één gemeenschappelijke mutatie.
Een zogeheten fylogenetische boom houdt de taxa van de coronamutaties in de gaten. In dit overzicht zien we de meest gangbare Europese varianten, opgedeeld in 11 clades. De rode takken zijn de nieuwe Britse variant.
De meest gevreesde coronamutaties
De coronavarianten waar wetenschappers beducht voor zijn, bevatten meestal mutaties in het spike-eiwit op het oppervlak van de virusdeeltjes die de cellen binnendringen.
Wat is een mutatie?
Een mutatie is een ander woord voor een genetische misser. Wanneer coronavirusdeeltjes in lichaamscellen worden gekopieerd of gereproduceerd, ontstaan er vaak fouten in het RNA.
RNA is het genetische receptenboek met alle informatie die deeltjes nodig hebben om op de juiste manier te kunnen functioneren.
Mutaties zijn dus fouten die permanent onderdeel uitmaken van het genoom van het gekopieerde virusdeeltje.
Zo muteert het coronavirus
1. Het virus dringt een cel binnen
Een virusdeeltje dringt via een receptor de lichaamscellen binnen. In het virus zit een codestreng die bestaat uit genetisch materiaal. Dit wordt ook wel het RNA genoemd.
2. Het deeltje wordt gekopieerd
Het virusdeeltje geeft zijn RNA-code af. De cel leest deze code en kopieert hem. Tijdens het kopiëren kunnen er kleine fouten in de code ontstaan. Dit noemen we mutaties.
3. Een nieuw virusdeeltje is gemuteerd
Deze mutatie wijzigt het oppervlak van nieuwe virusdeeltjes en het vermogen ervan om verbinding te maken met de receptoren. Wanneer het virusdeeltje zijn gang kan gaan en zich in een nieuwe cel reproduceert, verspreidt de mutatie zich.
Er bestaan verschillende soorten mutaties:
- Genetische ontsporing Genetische ontsporing wordt gekenmerkt door kleine, natuurlijke mutaties van het virus. Deze groeien na verloop van tijd uit tot nieuwe varianten die het immuunsysteem om de tuin leiden.
Dankzij genetische ontsporing krijgen veel mensen bijvoorbeeld tijdens één seizoen meerdere keren griep.
De coronamutaties die we tot nog toe hebben gevonden, waren genetische ontsporingen.
- Genetische veranderingen Genetische veranderingen ontstaan als er twee of meer virussen worden gecombineerd en samen een nieuw virustype vormen.
Deze genetische veranderingen zorgen ervoor dat er nieuwe ziektes ontstaan die niet door ons immuunsysteem worden herkend, waardoor ze niet effectief kunnen worden bestreden.
De Mexicaanse griep in 2009 was bijvoorbeeld het gevolg van een genetische verandering in een H1N1-virus bij varkens, mensen en vogels.
Waarom muteert het coronavirus?
Net als alle andere organismen muteert het coronavirus voortdurend. Dit maakt deel uit van de evolutionaire ontwikkeling van het virus, waardoor het beter kan overleven.
VIDEO: Het doel van het coronavirus is reproductie
Mutaties kunnen het virus soms nog besmettelijker maken en/of de symptomen en het ziekteverloop veranderen.
Mutaties zijn volstrekt willekeurig. De overgrote meerderheid is onbeduidend en verloopt half zo snel als bijvoorbeeld bij griepvirussen. Mutaties die een evolutionair voordeel hebben, kunnen er echter voor zorgen dat een variant zich sneller verspreidt.
Bij SARS-CoV-2 gaat het voornamelijk om mutaties in het zogeheten spike-eiwit op het oppervlak, dat zich een weg baant in de menselijke cel. Wetenschappers denken bijvoorbeeld dat een mutatie van het oppervlakte-eiwit ervoor zorgt dat de virusproductie toeneemt, waardoor de coronavariant D614G besmettelijker is.
Dat er zoveel nieuwe coronavarianten aankomen, is volgens een hypothese te wijten aan patiënten met een ernstig verzwakt immuunsysteem.
Mensen met een ernstig verzwakt immuunsysteem zijn vaak langdurig ziek, waardoor het coronavirus de tijd krijgt om in één patiënt meerdere keren te muteren. Daarnaast zorgt de behandeling – thuis of in het ziekenhuis – ervoor dat alleen de beste en sterkste coronamutaties overleven en zich kunnen verspreiden.
Zijn coronamutaties gevaarlijk?
Virussen streven ernaar om zich zo veel mogelijk te verspreiden.
Daarom worden ze – normaal gesproken – na verloop van tijd:
- Besmettelijker
- Minder dodelijk
Virussen hebben namelijk levende, mobiele gastheren nodig om zich te kunnen reproduceren.
Als het virus een mutatie heeft waaraan de gastheer overlijdt, wordt deze mutatie niet verder overgedragen. Sommige wetenschappers denken echter dat alle virussen op een andere manier werken.
De Spaanse griep uit 1918 en de Mexicaanse griep uit 2009 muteerden beide naar een minder dodelijke versie.
SARS-CoV-2 heeft de eerste tekenen laten zien dat het besmettelijker wordt, terwijl een afnemende mortaliteit waarschijnlijk te danken is aan een betere behandeling in de zorg.
De mutaties zijn dus niet gevaarlijker voor het individu, maar wel voor een samenleving, want meer besmettingen betekent meer doden.
Sommige nieuwe coronavarianten duiden er echter op dat ze het jongere deel van de bevolking harder treffen.
Daarnaast wijst een Brits rapport van de laatste onderzoeken naar de Britse coronavariant erop dat de variant niet alleen besmettelijker is maar ook een ernstiger ziekteverloop – en meer doden – kan veroorzaken.
Onderzoekers stellen echter ook dat ze meer data nodig hebben voordat ze kunnen concluderen of de Britse coronavariant dodelijker is.
Werken de vaccins nog tegen de coronamutaties?
De eerste generatie coronavaccins is ontworpen om een specifiek spike-eiwit te herkennen en daarom maken wetenschappers zich zorgen over de huidige mutaties.
Maar zelfs de sterk gemuteerde Britse variant, N501Y, telt slechts acht wijzigingen in de 1270 aminozuren die het eiwit vormen. Onder meer daardoor is de mutatie volgens de Britse gezondheidsautoriteiten nog wel gevoelig voor het vaccin.
Dat hoeft echter niet zo te zijn voor andere mutaties.
In Zuid-Afrika is ervoor gekozen om voorlopig niet meer in te enten met het coronavaccin van AstraZeneca, want uit proeven is gebleken dat dat vaccin ‘niet of nauwelijks’ werkzaam is tegen de Zuid-Afrikaanse mutatie.
‘De resultaten laten een geschatte effectiviteit zien tegen deze variant (de Zuid-Afrikaanse, red.) van 10 procent,’ aldus onderzoeksleider Shabir Madhi van de University of the Witwatersrand
Volgens AstraZeneca kan zijn vaccin wel een ernstig verloop van een besmetting met de Zuid-Afrikaanse variant voorkomen, maar lijkt het inderdaad minder effectief tegen deze dan tegen andere varianten.
Ook Pfizer heeft gemeld dat zijn vaccin mogelijk minder effectief is tegen de Zuid-Afrikaanse variant. Die uitspraak is gebaseerd op laboratoriumproeven met een virus dat is ontworpen om op de Zuid-Afrikaanse variant te lijken. Het ontbreekt dus aan gegevens van tests op mensen, en alle conclusies zijn voorlopig.
Toch is Pfizer al aan het kijken of het zijn vaccin kan bijwerken om beter te werken tegen de Zuid-Afrikaanse variant.