Haaien in de Noordzee
Haaien in de Noordzee - van reuzenhaai tot haringhaai
Je denkt misschien dat er in de Noordzee nauwelijks haaien voorkomen. Maar niets is minder waar. In de Noordzee, voor de Nederlandse en Belgische kust, komen allerlei haaiensoorten voor, van de kleine donkerbuiklantaarnhaai, die niet langer dan een halve meter wordt, tot een van de grootste haaien ter wereld, de reuzenhaai, die wel 12 meter lang kan worden.
Er zijn in totaal 11 haaiensoorten in de Noordzee waargenomen. De meest voorkomende haaiensoorten aan onze kusten zijn de doornhaai, de haringhaai en de hondshaai. In 1937 zou er een hamerhaai gesignaleerd zijn bij Denemarken maar dat bleek een verzinsel.
Zijn haaien in de Noordzee gevaarlijk?
Geen van de haaien die van nature in de Noordzee voorkomen vormt een gevaar voor de mens. Zelfs de reuzenhaai, met zijn 12 meter een van de grootste haaien ter wereld, doet geen vlieg kwaad en leeft vooral van plankton.
De 12 meter lange reuzenhaai is de grootste haai die in de Noordzee voorkomt. Maar gelukkig eet deze indrukwekkende reus alleen plankton.
De in de Noordzee zeldzame Groenlandse haai is in theorie wel gevaarlijk, maar het risico om door dit roofdier te worden aangevallen, is vrijwel nihil. Dat komt doordat hij vooral op grote diepte blijft en gedijt bij zeer lage watertemperaturen, waarbij zich niet veel zwemmers of duikers in het water zouden wagen.
De meeste haaien in de Noordzee zijn te klein om mensen aan te kunnen vallen. Haaien halen sowieso hun neus op voor mensenvlees en geven de voorkeur aan zeedieren. Maar bijvoorbeeld de haringhaai en de grote blauwe haai kunnen lelijk bijten als ze zich bedreigd voelen.
Haaien in de Noordzee houden van diep water
De belangrijkste reden dat er in de Noordzee zo weinig haaienaanvallen voorkomen, is dat de haaien de voorkeur geven aan diep water. Hun prooien, zoals haring en makreel, leven vooral in open zee, en daarom is er voor de haaien in de Noordzee geen reden om naar de kust te komen.
In werkelijkheid is de mens gevaarlijker voor de haai dan andersom. De doornhaai, de haringhaai en de meeste andere haaiensoorten in de Noordzee hebben ernstig te lijden onder de activiteiten van de mens, met name overbevissing.
Haaienaanvallen in de Noordzee
Haaienaanvallen in de Noordzee komen niet voor
Er is in Nederland en België nog nooit een haaienaanval gerapporteerd. Zeelieden die ver op open zee schipbreuk hebben geleden, worden wel eens teruggevonden met bijtafdrukken van haaien op hun lichaam, maar zij waren in die gevallen al verdronken.
De enige haai in de Noordzee waar mensen voor moeten uitkijken is de doornhaai. Die heeft aan de voorkant van zijn rugvinnen twee doorns die een zenuwgif uitscheiden. Dat gif is niet dodelijk voor ons, maar een ontmoeting met de doorns van een doornhaai is een uiterst pijnlijke ervaring.
Witte haai in de Noordzee
Zijn er witte haaien in de Noordzee?
De witte haai of mensenhaai zou zich prima thuisvoelen in de Noordzee. De temperatuur, het zoutgehalte en het aanbod van voedsel in onze vaarwateren lijken sterk op die in de gebieden waar de witte haai voorkomt. De soort leeft vooral van zeehonden en blijft daarom - anders dan de haringhaai - dicht bij de kust.
Witte haaien komen wellicht af en toe voor
Bij de Engelse en Schotse kust wordt wel eens een witte haai gesignaleerd, maar deze meldingen zijn nog nooit bevestigd. Het is dan ook niet helemaal uitgesloten dat er af en toe een verdwaalde witte haai bij onze kust te zien is.
De witte haai eet zeehonden, en zou prima gedijen in Nederlandse en Belgische vaarwateren. Maar het angstaanjagende roofdier gaat vrijwel nooit ver van huis.
De meeste marien biologen denken dat de kans klein is dat de witte haai zich ooit aan onze kust zal vestigen. Het wereldwijde bestand is klein, en uit satellietmetingen blijkt dat de roofvissen vaste routes kennen, waar ze bijna nooit van afwijken. Zo lang het bestand klein blijft, zullen ze weinig behoefte hebben om nieuwe gebieden te koloniseren, waar ze de concurrentie met andere haaiensoorten moeten aangaan.
Een eventuele witte haai in de Noordzee is dus behoorlijk uit koers geraakt.
3 haaien in de Noordzee
De drie meest voorkomende haaien in de Noordzee
DOORNHAAI (Squalus acanthias)
HARINGHAAI (Lamna nasus)
HONDSHAAI (Scyliorhinus canicula)
DOORNHAAI
Lengte: 90 tot 120 cm
Als je in de Noordzee een haai tegenkomt, is de kans groot dat het om een doornhaai gaat. Zoals de naam al zegt heeft hij doorns op zijn rug, die een zwak gif uitscheiden. De doornhaai leeft in scholen, die grote afstanden afleggen.
De doornhaai komt veel voor in de Noordzee, en ook in andere zeeën. Zijn leefgebied strekt zich uit van Noord-Noorwegen tot het zuidpuntje van Zuid-Amerika.
Hoewel de doornhaai veel voorkomt, wordt hij wel degelijk met uitsterven bedreigd. Hij doet er namelijk erg lang over om geslachtsrijp te worden: maar liefst 12 tot 15 jaar. Hierdoor is de kans groot dat een doornhaai gevangen wordt voordat hij zich heeft kunnen voortplanten. Bovendien is de draagtijd van doornhaaien twee jaar, waardoor hij minder jongen krijgt dan andere soorten.
De doornhaai wordt door mensen gegeten. Vroeger was haaienvlees moeilijk verkoopbaar, en daarom werd de doornhaai ook wel als 'zeepaling' aan de man gebracht. Als je in Groot-Brittannië een portie fish and chips bestelt, bestaat de kans dat je doornhaai geserveerd krijgt.
HARINGHAAI
Lengte: tot 3,7 m
De haringhaai is een snelzwemmer en jaagt op wendbare vissen als makreel en haring. Hij komt veel voor in de Noordzee. Sommige exemplaren jagen alleen, andere in scholen.
De haringhaai is dankzij zijn hoge activiteit de enige haaiensoort die een lichaamstemperatuur kan hebben die hoger is dan de watertemperatuur.
Bovendien is de haringhaai de enige haaiensoort die lijkt te spelen. Hij duwt tegen voorwerpen aan het wateroppervlak en gooit ermee, en speelt zelfs een soort tikkertje met zijn soortgenoten.
Het vlees van de haringhaai wordt als een delicatesse beschouwd, en door overbevissing is het bestand drastisch verkleind. Sinds 2010 is de haringhaai een beschermde diersoort in de EU.
HONDSHAAI
Lengte: tot 1 m
De hondshaai of kleingevlekte kathaai is een van de meest voorkomende haaiensoorten in de Noordzee. Hij wordt hooguit een meter lang en eet graag krabben, inktvissen, platvissen en wormen.
De hondshaai kan met zijn elektrische zintuig de hartslag en kieuwbewegingen van zijn prooien opvangen.
Hondshaaien zien buitengewoon slecht. Ze jagen dan ook vooral met behulp van hun neus en hun elektrische zintuig. Hiermee registreert de kleine haai de hartslag en kieuwbewegingen van zijn prooien op de zeebodem.
Een van de bijzonderste haaien in de Noordzee
GROENLANDSE HAAI
Lengte: 3-7 m
Somniosus microcephalus betekent 'slaapkop met kleine hersenen'. Hij zwemt vrijwel nooit sneller dan 5 km/h en blijft het liefst op 100 tot 1000 meter diepte.
De Groenlandse haai maakt weliswaar een trage indruk, maar jaagt wel degelijk op levende zeehonden. Dat maakt hem tot een van de grootste roofvissen ter wereld, en met afstand de grootste vleeseter van alle haaien in de Noordzee.
Deze haai kan wel 200 jaar oud worden, en met de leeftijd worden zijn ogen slechter: kleine parasieten maken gaten in het oogweefsel, en na verloop van tijd wordt de vis geheel of gedeeltelijk blind. Dat maakt echter weinig uit, want hij leeft vooral in de donkere diepzee.
Maak kennis met de giftige en slechtziende Groenlandse haai
De Groenlandse haai slaat in tegenstelling tot andere haaien gifstoffen als trimethylamine op in zijn lichaam. Hierdoor is het vlees onwelriekend en giftig. In Groenland en IJsland wordt het vlees in het zand begraven om het een paar maanden te laten fermenteren. Met een flinke hoeveelheid sterkedrank is het dan best eetbaar.
Haaien gevangen in de Noordzee
Haaien gevangen in de Noordzee
Hoewel haaien niet zeldzaam zijn in de Noordzee, worden vissers bij tijd en wijle verrast als er een zeldzame soort in hun netten belandt. Zo ving een Deense visser in 2018 een 4,5 meter lange en 300 kilo zware voshaai – een zeer zeldzame vangst. De haai leeft van kleine visjes zoals sprot, maar kan potentieel ook gevaarlijk zijn voor de mens.
Recent werd er ook een stompsnuitzeskieuwshaai gevangen in de Noordzee, een van de grootste vleesetende haaien ter wereld.
In 2019 werd er een stompsnuitzeskieuwshaai gevangen in de Noordzee. Dit is een van de grootste vleesetende haaien.
Haaien die naar onze wateren kunnen komen
Door klimaatverandering en global warming warmen de oceanen op. En als het water in de Noordzee warmer wordt, kan dat tot gevolg hebben dat de prooidieren van haaien verder naar het noorden zwemmen.
Om deze reden komen er in de toekomst mogelijk meer exotische haaiensoorten naar onze kust. De haaien gaan eenvoudigweg hun voedsel achterna.
Er zijn verschillende haaiensoorten genoemd die in de toekomst mogelijk de Belgische en Nederlandse wateren zullen aandoen. Naast de witte haai zijn dat de hamerhaai, de zandtijgerhaai en de makreelhaai.
