Hij zou een op de drie Europeanen de das omgedaan hebben en vormde het startschot van een reeks pandemieën die de wereld 500 jaar teisterde.
De pestbacterie Yersinia pestis trok tussen 1347 en 1352 door Europa en staat bekend als een van de grootste killers aller tijden.
Maar hoewel hij een enorme impact had op de mensheid, weten we nog steeds niet waar de pest precies ontstond.
Nu denkt een internationaal onderzoeksteam het antwoord in Centraal-Azië te hebben gevonden. Om precies te zijn in het huidige Kirgizië, tussen Kazachstan en China.
Dit zijn de 10 ergste pandemieën
De mensheid heeft altijd last gehad van virussen en bacteriën, en vandaag de dag is dat niet anders. Bekijk de lijst hier.
Bevatten oude begraafplaatsen eerste slachtoffers?
De bacteriejacht voerde de onderzoekers naar twee oeroude begraafplaatsen in de buurt van het Issyk Koelmeer in Noord-Kirgizië.
Historicus dr. Philip Slavin van de Britse University of Stirling ontdekte in 2017 dat het aantal sterfgevallen hier ooit sterk was toegenomen. Van de 467 grafstenen waren er maar liefst 118 voorzien van een datum in 1338 of 1339.
De wetenschappers onderzochten botten van de begraafplaatsen Kara-Djigach en Burana (paarse vlekken), die ruim 50 kilometer van elkaar liggen in het gebied rond het Issyk Koelmeer.
Op meerdere grafstenen stond mawtānā vermeld als doodsoorzaak, dat pest of epidemie betekent in het Syrisch.
Daarom wilden de onderzoekers weten of het gebied rond het Issyk Koelmeer de bakermat was van de pandemie die enkele jaren later de middeleeuwse bevolking van Europa teisterde, en of de blootgelegde begraafplaatsen de allereerste slachtoffers van de Zwarte Dood bevatten.
Een van de grafstenen uit Noord-Kirgizië. Het Syrische opschrift luidt: ‘Dit is het graf van de gelovige Sanmaq. Hij stierf aan de pest.’
Verkeersader hielp besmetting op weg
De onderzoekers onttrokken DNA aan het gebit van zeven personen – vijf vrouwen en twee mannen – en troffen de pestbacterie Yersinia pestis aan bij twee van de vrouwen. De tanden van een derde vrouw, die in de 50 was toen ze stierf, bevatte ook DNA van Y. pestis, maar het genoom was niet meer te reconstrueren.
Door het erfelijk materiaal van de oude bacterie te vergelijken met dat van honderden andere pestbacteriën, zagen de wetenschappers dat de bacteriën uit Noord-Kirgizië de rechtstreekse voorouders waren van enkele stammen die de Zwarte Dood veroorzaakten.
Een van die stammen is ook een voorouder van de huidige Y. pestis-bacteriën.
De onderzoekers bestudeerden menselijke resten van twee begraafplaatsen in het noorden van Kirgizië. Hier de begraafplaats Kara-Djigach aan de voet van het Tian Shan-gebergte. Deze begraafplaats werd tussen 1885 en 1892 blootgelegd en bevatte vermoedelijk drie van de eerste pestslachtoffers.
Wetenschappers: We kunnen leren van de grootste pandemie aller tijden
Volgens de onderzoekers is het waarschijnlijk dat Noord-Kirgizië het epicentrum van de Zwarte Dood was. Het gebied lag aan de zijderoute, een oude handelsweg tussen Europa en Azië.
En in de Kirgizische graven lagen parels uit de Indische Oceaan, koralen uit de Middellandse Zee en buitenlandse munten. Dat duidt erop dat er veel goederen uit verre windstreken waren.
Volgens de wetenschappers steunt dit de theorie dat handel tussen werelddelen een belangrijke factor was achter de verspreiding van de Zwarte Dood.
Hoewel de onderzoekers nog steeds vragen hebben, bijvoorbeeld welk dier de bacterie doorgaf aan de mens, denken ze dat het belangrijk is om de oorsprong van de grootste pandemie aller tijden te kennen:
‘De Zwarte Dood was – net als COVID – een nieuwe ziekte en het begin van een enorme pandemie die zo’n 500 jaar duurde,’ zegt Johannes Krause van het Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology in Leipzig in een persbericht.
‘Het is heel belangrijk dat we begrijpen onder welke omstandigheden deze ziekte ontstond.’