Shutterstock
Pillen op blauwe achtergrond
Geneeskunde

Placebo – Dit doet het placebo-effect met je hersenen

Placebo’s zijn geen magie of medicijnen. Toch blijken deze ‘nepgeneesmiddelen’ te werken tegen depressie, chronische pijn en nog veel meer. Het placebo-effect van een injectie met een zoutoplossing of een suikertablet kan het lichaam zodanig foppen dat het effect meetbaar is.

Gepubliceerd op 04.09.21
Door Sonja Morell Lundorff

Wat is een placebo?

Een placebo is een inactief geneesmiddel of inactieve behandeling die bij onderzoek wordt ingezet om te controleren of de actieve variant werkt.

Placebopreparaten kunnen bijvoorbeeld bestaan uit een zoutoplossing, kalkpillen of suikertabletten, die geen van alle een werkzaam medicijn bevatten. Onderzoekers kunnen ook placebo-operaties uitvoeren, waarbij geen chirurgische behandeling plaatsvindt.

Toch merkt een controlegroep soms een effect als de behandeling slechts uit een placebo bestond. Dit noemen we het placebo-effect.

Het placebo-effect is de positieve uitwerking die de behandelingssituatie en verwachting van de behandeling op de patiënt hebben.

Placebo-effect ontdekt in de 18e eeuw

Het woord placebo is Latijn voor ‘ik zal behagen’, en dat was precies de oorspronkelijke bedoeling van de inactieve medicatie.

In de 18e eeuw waren placebo’s, zoals suikertabletten, een erkende behandelmethode, die de patiënt niet zozeer moest genezen, maar vooral behagen.

In sommige gevallen bleek echter dat de zieke zich echt beter voelde na toediening van het ‘nepmedicijn’.

Dat vond de Engelse arts John Haygarth interessant, en in 1799 beschreef hij als eerste het placebo-effect in het boek On the Imagination as a Cause & as a Cure of Disorders of the Body.

Haygarth stelde dat de geest zo’n grote invloed heeft op het lichaam dat er echt genezing kan optreden.

Sindsdien is het placebo-effect een omstreden onderwerp, en wetenschappers hebben nog niet ontdekt waardoor placebo’s bij de een wel werken en bij de ander niet.

Hoe werkt een placebo?

Het is nog een raadsel waardoor het placebo-effect zo sterk verschilt van persoon tot persoon.

De wetenschap is echter wel dicht bij een verklaring van de manier waarop het werkt bij degenen die vooruitgang melden na toediening van een inactief medicijn.

Volgens professor Ted Kaptchuk van Harvard University hangt het placebo-effect in hoge mate samen met een sterk geloof in de behandeling en een begrip van de verbondenheid van hersenen en lichaam.

Als een patiënt bijvoorbeeld gelooft dat hij een pijnstiller krijgt, produceren de hersenen hormonen die zelf pijn in het lichaam bestrijden.

Het placebo-effect is dus niet hetzelfde als positief denken, maar een puur fysiologisch effect van de verwachtingen van een behandeling, stelt Kaptchuk.

VIDEO: Zo werkt het placebo-effect

Daarnaast is het ritueel rond een behandeling belangrijk voor het optreden van het placebo-effect.

Als een patiënt aandacht en zorg krijgt van professionele artsen, neemt het gevoel genezen te zijn toe.

Of de patiënt zich alleen beter vóélt of dat het placebo-effect een echte positieve uitwerking heeft op de lange termijn, hangt sterk af van de aandoening.

Want lang niet alle ziekten zijn te behandelen met een placebo.

Volgens Kaptchuk kan een placebo effect hebben op symptomen die in verband staan met de hersenen, zoals pijn, stress of vermoeidheid, terwijl het ‘nepmedicijn’ bijvoorbeeld niet een gezwel of een te hoog cholesterol kan wegnemen.

Placebo’ en verschillende ziekten

Placebo’s helpen tegen chronische pijn

Een tijdlang was het placebo-effect een ongewenst verschijnsel tijdens een onderzoek, want het kostte wetenschappers meer moeite om te ontdekken of een nieuw medicijn werkt.

Maar onlangs onderzochten wetenschappers van de universiteit van Manchester de winst van het placebo-effect.

Bij een onderzoek naar de uitwerking van placebo’s op chronische pijn kregen mensen met aandoeningen als artrose en fybromyalgie en een controlegroep van gezonde mensen een ‘pijnstillende’ placebozalf.

De patiënten met chronische pijn kregen niet te horen dat de zalf een placebo was, maar de controlegroep wel. Vervolgens werd iedereen met een laser lokale pijn toegebracht om te testen of er sprake was van een placebo-effect.

De proef liet zien dat de chronisch zieken hun reactie op de pijn in even hoge mate als de gezonde mensen konden beïnvloeden, wat de onderzoekers bevestigde in het idee dat placebo’s de manier waarop we pijn voelen kunnen veranderen.

De verklaring is dat pijn voortkomt uit de hersenen, en dat fysieke pijn kan afnemen als je de hersenen ‘fopt’.

Werken placebo’s beter dan antidepressiva?

Omdat het placebo-effect zich in de hersenen afspeelt, is vooral de psychiatrie erin geïnteresseerd.

In 2019 concludeerde een Amerikaans onderzoek dat de voordelen van een antidepressieve behandeling van angst en depressie grotendeels aan het placebo-effect te danken zijn.

Het probleem van placebo’s in plaats van antidepressiva is echter dat het effect afneemt als mensen weten dat ze mogelijk een inactieve behandeling krijgen.

Het is dan ook lastig om het placebo-effect buiten wetenschappelijk onderzoek te gebruiken, als je het ‘foppen’ van de patiënt niet even goed kunt rechtvaardigen.