Stamcelonderzoekers krijgen nu wereldwijd de mogelijkheid om de belangrijke derde week van de ontwikkeling van een foetus te bestuderen.
In mei 2021 versoepelde de International Society of Stem Cell Researchers (ISSCR) zijn richtlijnen. Eerder lag de grens voor experimenten op embryo’s uit het lab op twee weken.
De derde week van het embryo is cruciaal, want dan beginnen de prille cellen zich in verschillende richtingen te ontwikkelen – tot spieren, organen en zenuwen.
Onderzoekers hopen dat nieuwe en langduriger proeven inzicht zullen verschaffen in miskramen en aangeboren ziekten, en ook de kans zullen bieden om nieuwe gentechnologieën te testen.
Embryo krijgt vorm in derde week
Sinds de jaren 1970, de begindagen van het stamcelonderzoek, worden in laboratoria menselijke embryo’s gecreëerd via kunstmatige inseminatie, en worden ze bestudeerd. En al even lang is de limiet van het laboratoriumleven twee weken.
Dit is ingegeven door ethische overwegingen en door praktische beperkingen: pas sinds kort kunnen embryo’s überhaupt zo lang in leven gehouden worden.
Maar de technologie ontwikkelt zich snel en deskundigen van de ISSCR verwachten dat het binnenkort mogelijk zal zijn om veel langer met gekweekte embryo’s te experimenteren. Dit kan ongewenste kinderloosheid in de toekomst uitbannen.
De bevruchte eicel deelt zich, en na een week is het een bolletje met 16 cellen.
De derde week is namelijk essentieel voor de ontwikkeling. Dan komt het gastrulatieproces op gang, waarbij het embryo uitgroeit van een klompje cellen tot een individu met bepaalde eigenschappen en kenmerken.
In de derde week wordt de basis van de ongeboren mens gelegd, en daarom vermoeden onderzoekers dat in deze mysterieuze periode de oplossingen voor ongewenste kinderloosheid, miskramen en aangeboren aandoeningen te vinden zijn.
Critici willen nieuwe grens
De nieuwe richtlijnen krijgen veel kritiek vanwege één punt: er is nu geen bovengrens meer voor het in leven houden van een gekweekt embryo.
De techniek zelf stelt wel grenzen, maar volgens deskundigen is het een kwestie van tijd voor embryo’s veel langer dan twee weken overleven. En dan moeten wetenschappers hun ethische kompas gebruiken om te bepalen hoe lang ze het rekken.
De ISSCR schrijft echter in de nieuwe richtlijnen dat proeven met geweekte embryo’s alleen langer dan twee weken mogen duren als het geneeskundig potentieel groot is en er met ander onderzoek geen resultaten geboekt worden.
Het is in zekere zin onethisch om er niet meer over te ontdekken als we weten hoe belangrijk deze periode is voor de menselijke ontwikkeling. Robin Lovell-Badge, International Society of Stem Cell Researchers
Verder moeten de proeven volgens de ISSCR legaal zijn waar ze plaatsvinden en draagvlak hebben onder de plaatselijke bevolking en overheid.
In meerdere landen is de oude regel van twee weken verankerd in wetgeving, en die moet dus worden veranderd om de grens te kunnen overschrijden.
De derde week is zo interessant omdat de cellen zich dan beginnen te specialiseren, maar juist daarom is het volgens critici onethisch om langer door te gaan dan twee weken.
Vóór de derde week is een embryo een klompje cellen, maar tijdens de gastrulatie krijgt de toekomstige mens vorm in het embryo.
Op dat moment begint het leven dus echt, zeggen de tegenstanders van de nieuwe richtlijnen.
In de derde week (l) begint de gastrulatie, waarbij de in- en uitwendige oppervlakken ontstaan en de wervelkolom vorm krijgt. Hierna gaat het snel. In het midden is het embryo zes weken oud, rechts acht weken.
Wetenschappers stellen daar tegenover dat we veel meer kennis kunnen opdoen door embryo’s langer dan twee weken te bestuderen en potentieel ernstige ziekten de baas kunnen worden.
‘Het is ook een ethisch argument dat we moeten begrijpen wat er in onze vroege ontwikkeling gebeurt,’ aldus het hoofd van de groep die de richtlijnen uitwerkte, Robin Lovell-Badge. Hij voegt eraan toe:
‘Het is in zekere zin onethisch om er niet meer over te ontdekken als we weten hoe belangrijk deze periode is voor de menselijke ontwikkeling.’
Lees meer over gentechnologie
Gentherapie kan erfelijke zieken uitroeien
Gekweekte embryo’s kunnen een grote rol gaan spelen in de ontwikkeling van het genetische werktuig CRISPR. Volgens onderzoekers kan deze nieuwe techniek voor een revolutie binnen de geneeskunde zorgen, en wellicht kunnen we alle erfelijke ziekten uit het menselijke DNA knippen voordat iemand wordt geboren.