Een mens gevangen in het lijf van een varken. Niet in staat om te spreken. Niet in staat om zich te verdedigen tegen zijn lot: op de operatietafel gedood worden en ontdaan van organen.
Dit scenario kan volgens sommige ethici de uiterste consequentie zijn van een omstreden experiment uit 2017.
Het embryo werd een soort hybride van mens en varken.
Menselijke stamcellen werden in een varkensfoetus ingebracht, waardoor het embryo een soort hybride werd van mens en varken. Het embryo werd echter voor de geboorte gedood.
Maar is dat ethische doemscenario sindsdien dichterbij gekomen? We nemen de laatste bevindingen uit het omstreden onderzoeksveld door.
Wetenschapper mengt soorten
Alleen al in de EU wachten elk jaar meer dan 100.000 mensen op orgaandonatie, en elke dag sterven er 10 à 11 van hen voordat een transplantatie in zicht is.
In 2017 zette een internationaal team van wetenschappers onder leiding van stamcelbioloog Jun Wu de eerste stappen naar een wereld waarin mensenorganen worden gekweekt in dieren en er mogelijk jaarlijks duizenden levens kunnen worden gered.
Wu’s team injecteerde stamcellen van ratten in muizenembryo’s, waaruit levensvatbare hybriden met cellen van beide soorten groeiden. Ze bestonden met name uit muizencellen, maar in sommige organen was tot 10 procent van de cellen afkomstig van ratten.
Jun Wu (vooraan) en zijn collega Juan Carlos Izpisua Belmonte in het lab in 2016.
De volgende stap was een herhaling van de proef met mensen en varkens.
De organen van varkens lijken in veel opzichten op die van mensen, waardoor de dieren geschikt zijn als orgaandonor. Maar natuurlijke varkensorganen wekken na transplantatie bij mensen een sterke afweerreactie op. Door varkensorganen van veel menselijke cellen te voorzien, valt dit te voorkomen.
Bij enkele varkensfoetussen hadden zich menselijke cellen ontwikkeld tot zenuwcellen en andere celtypen.
In Wu’s experimenten zijn menselijke stamcellen in het embryonale stadium in varkensfoetussen geïnjecteerd. Daarna werden de embryo’s in zeugen geplaatst en konden ze 23-25 dagen groeien.
Toen de onderzoekers de embryo’s wegnamen, ontdekten ze dat sommige ervan menselijke cellen bevatten. In een enkel geval waren de menselijke cellen zelfs uitgegroeid van eenvoudige stamcellen tot gespecialiseerde celtypen, zoals zenuwcellen. De embryo’s waren dus een soort hybriden van varken en mens.
Ethici vrezen het ergste
Menselijke organen in varkens zouden levens kunnen redden, maar ethici vrezen ook voor extreme kwellingen. Belanden de menselijke cellen in varkenshersenen, dan kunnen de hybriden een mensachtig bewustzijn krijgen. Ze zullen zich dus van hun eigen situatie en lot bewust worden – met onvoorstelbaar lijden tot gevolg.
Op dit moment kunnen onderzoekers niet sturen waar menselijke cellen in het embryo precies terechtkomen, dus het is niet onmogelijk dat een deel ervan in de hersenen belandt.
Het grootste probleem in het ethische debat is dat we geen helder beeld hebben van wat een mens tot mens maakt. Zou een varkensbrein met menselijke cellen ook een menselijk bewustzijn hebben? En wat is precies het menselijk bewustzijn?
Volgens sommige wetenschappers en ethici hebben ook normale varkens een bewustzijn dat lijkt op dat van ons – dus de manier waarop de landbouw varkens behandelt is evenzeer te bekritiseren als het onderzoek naar hybriden.
De wetenschap nadert het doel
Ondanks de ethische bezwaren gaat het onderzoek naar hybriden door. Na 2017 zijn er menselijke cellen ingespoten bij kippen- en apenfoetussen. En verder is er menselijk spierweefsel gekweekt in embryonale varkens.
Een grote vooruitgang kwam in 2022, toen Chinese onderzoekers een methode ontwikkelden die de kans vergroot om menselijke organen in dieren te kweken. Met groeifactoren wisten ze de groei van menselijke cellen in de vrucht en andere weefsels van varkens flink te bevorderen.
Toch zijn dieren met mensenorganen toekomstmuziek, aldus Jun Wu, die niet durft te zeggen of ze werkelijkheid worden.
Hij is nu bezig het aantal menselijke cellen in embryo’s te vergroten, en te voorkomen dat de cellen van mensen in de hersenen terechtkomen.
Andere onderzoekers maken zich niet druk over dieren met mensenhersenen. En voor sommigen is dat juist het doel van hun experimenten. Bjoern Schwer van de universiteit van Californië wil menselijk hersenweefsel kweken in muizenfoetussen om hersenkanker te bestuderen.
Weer andere wetenschappers willen zelfs menselijke zenuwcellen injecteren in hersenen van pasgeboren of volwassen muizen. De geestelijke vermogens van de muizen zijn echter niet getest, dus het is onduidelijk of hun bewustzijn menselijker werd. Volgens de onderzoekers gedroegen ze zich als normale muizen.