Wat is lobotomie?
Lobotomie is een chirurgische ingreep in de hersenen om psychische stoornissen als depressie en schizofrenie te behandelen.
Daarbij wordt een snee gemaakt in de zogeheten witte stof in de hersenen.
De witte stof zorgt voor de overdracht van informatie vanuit het voorste deel van de hersenen (de frontale kwabben) door het centrale zenuwstelsel via speciale vertakkingen in de zenuwcellen, axonen genaamd.
Lobotomie is bedacht door de Portugese neuroloog António Egas Moniz. Volgens hem werden geestesziekten veroorzaakt door abnormale verbindingen in de zenuwbanen van de frontale kwabben.
In 1949 ontving de Portugese neuroloog António Egas Moniz de Nobelprijs voor Geneeskunde voor zijn ontwikkeling van de lobotomie.
De oplossing van het probleem was dus om de verbinding tussen de voorkant van de hersenen en de rest ervan door te snijden.
Arts boort gat in schedel
De eerste lobotomie werd in 1935 uitgevoerd bij een 63-jarige Portugese vrouw die volgens Moniz na de operatie rustiger en aardiger was.
De procedure bestond uit plaatselijke verdoving, het boren van gaten in de schedel en de injectie van zuivere alcohol in de frontale kwabben.
Andere psychiaters werden zich spoedig bewust van de nieuwe en naar verluidt effectieve behandeling. Ze ontwikkelden de procedure verder door een ijspriem of stalen pin te gebruiken.
Lobotomie werd onder meer uitgevoerd met een stalen pin die aan het uiteinde een lus van staaldraad had.
Het doel was om onhandelbare geesteszieken rustiger te krijgen, maar een lobotomie bleek desastreuze bijwerkingen te hebben.
De meest voorkomende gevolgen waren krampen, incontinentie en braken, maar ook manie, agressiviteit en dwaas, infantiel of hufterig gedrag werden vaak beschreven in de patiëntendossiers.
Sommige patiënten belandden zelfs in een apathische, zombieachtige toestand.
‘Het voelde alsof iemand een bezemsteel in mijn hersenen duwde en mijn hoofd in tweeën spleet,’ zei de Brit Derek Hutchinson jaren nadat hij in 1974 een lobotomie had ondergaan.
Ik neem een soort ijspriem, sla die door het bot net boven de oogbol, duw de ijspriem omhoog naar de hersenen en wrik die wat heen en weer. De Amerikaanse psychiater Walter Freeman
Een andere patiënt, Howard Dully, schreef in een boek hoe de ingreep zijn leven ruïneerde.
Hij leed aan schizofrenie en was nog maar 12 toen zijn ouders hem in 1960 lieten opnemen voor een lobotomie.
‘Ik had geen idee wat me werd aangedaan,’ zegt Howard Dully in het boek. ‘Maar toen ik wakker werd, voelde het alsof mijn hersenen in een mist zaten.’
Hoe verliep lobotomie?
Lobotomie kreeg voet aan de grond toen de Amerikaanse psychiater Walter Freeman de procedure doorontwikkelde.
In plaats van een gat in de schedel te boren en alcohol in de hersenen te gieten, sneed hij de verbinding met de frontale kwabben door met een ijspriem via de traanbuis van het oog.
Freeman had gelezen dat je via de traanbuis makkelijk bij de hersenen kon.
De Amerikaanse psychiater Walter Freeman voerde lobotomie uit door een ijspriem in de traanbuis te steken en ermee te wrikken in de witte stof in de hersenen.
Aan een collega legde hij de procedure als volgt uit.
‘Ik neem een soort ijspriem, sla die door het bot net boven de oogbol, duw de ijspriem omhoog naar de hersenen en wrik die wat heen en weer. En dat is het – de patiënt voelt er niets van.’
Samen met zijn partner James Watt voerde Freeman zijn eerste lobotomie met een ijspriem uit op 14 september 1936.
In juni 1937 stond het verhaal van het psychiatrische wondermiddel op de voorpagina van The New York Times. De ingreep duurde slechts zes minuten en het wrikken met een ijspriem in de hersenen was ‘niet erger dan het trekken van een kies’.
VIDEO: Zo verliep lobotomie in 1942
Waarschuwing: expliciete beelden!
Lobotomie in Nederland en België
In Nederland en België bleef het aantal lobotomieën beperkt – naar schatting ruim 250 in totaal.
In de jaren 1970 waren er al vermoedens dat de ingreep niet alleen maar positieve resultaten had. Daarom stelde de overheid in 1980 een commissie in die er een rapport over moest schrijven.
Deze commissie concludeerde na haar onderzoek: ‘Het beeld is minder rooskleurig dan men op grond van buitenlandse publicaties zou mogen verwachten.’
De ingreep werd uitgevoerd op patiënten die zich in een uitzichtloze situatie bevonden. In ongeveer de helft van de gevallen trad er na de ingreep verbetering op, maar soms hielp lobotomie niets, en er waren ook patiënten die na een aanvankelijke verbetering weer terugvielen.
Uiteindelijk won het inzicht terrein dat het beter was om met patiënten te praten in plaats van ze als ‘onhandelbaar’ te beschouwen.
Wanneer werd lobotomie afgeschaft?
Het is niet precies bekend hoeveel mensen aan lobotomie zijn blootgesteld, maar vermoed wordt dat het wereldwijd om zeker 75.000 mensen gaat – en waarschijnlijk veel meer.
Circa 7 procent van de patiënten die de ingreep ondergingen, overleed daarna.
De Sovjet-Unie was de eerste natie die het gebruik van lobotomie verbood. In 1950 verklaarde de Communistische Partij de procedure ‘onmenselijk’.
In 1954 verschenen de eerste psychofarmaca. De medicijnen kalmeerden patiënten zonder operatie, en het aantal lobotomieën daalde wereldwijd.
In 1967 voert Walter Freeman zijn laatste lobotomie uit. Tijdens de operatie raakt hij een groot bloedvat in de hersenen, waarna de patiënt sterft. Daarna mag hij geen operaties meer uitvoeren.
De fatale ingreep is ook de laatste keer dat een patiënt lobotomie ondergaat in de VS. In totaal hebben 40.000 Amerikanen de operatie meegemaakt, meer dan de helft van alle lobotomieën wereldwijd.
Walter Freeman (r) voerde tussen 1930 en 1960 meer dan 3000 lobotomieën uit. Hier onderzoekt hij een patiënt die lobotomie heeft ondergaan.
In de rest van de wereld is lobotomie pas in de jaren 1970 en 1980 vervangen door psychofarmaca en andere humanere behandelingsmethoden.