Kunnen we de dood bevriezen?

De jongen is 10 jaar oud, maar 30 jaar geleden geboren.

Al zo’n 20 jaar lang is zijn kleine lichaam ingevroren in vloeibare stikstof. Nu wordt hij langzaam ontdooid en op de operatietafel gelegd, waar artsen de hersentumor verwijderen die niet langer ongeneeslijk is. De operatie slaagt en de jongen zet zijn leven voort alsof het nooit is stilgelegd.

Mensen dromen er al eeuwen van om de dood om de tuin te leiden, en volgens sommige wetenschappers zal het ooit mogelijk zijn om alle ziekten te genezen. De Amerikaanse organisatie Alcor biedt daarom aan om mensen in te vriezen tot hun ziekte genezen kan worden, zoals in het hierboven voorgestelde voorbeeld.

Er zijn zelfs onderzoekers die denken dat de cellen van ons lichaam helemaal niet hoeven te slijten, waardoor we niet ziek worden maar eeuwig kunnen leven.

Nu al zijn er medische behandelingen die het leven van dieren flink kunnen verlengen, en er zijn zelfs dieren ingevroren en weer levend ontdooid.

Maar of de veelbelovende resultaten ook met mensen kunnen worden bereikt, is lang niet zeker, en er zijn ook ethische dilemma’s. Want de kans op genezing in de toekomst is het grootst als de patiënt levend wordt ingevroren.

200 mensen ingevroren

In 1972 werd Alcor opgericht door de Amerikaanse ruimtevaartingenieur Fred Chamberlain. Hij is al lang dood, maar niet verdwenen. Hij ligt bevroren in een cilinder gevuld met vloeibare stikstof in de hoop dat hij op een dag zal ontdooien en weer tot leven gewekt zal worden.

Cryonisme, zoals we het invriezen van mensen noemen, put inspiratie uit dieren, zoals de Canadese boskikker. Als het water in de winter bevriest, wordt de hele buikholte van de kikker een klomp ijs en bevriezen zijn inwendige organen – hart en ademhaling stoppen volledig. Maar als het ijs smelt in de lentezon, ademt het dier weer net zo makkelijk in.

Zo’n 200 mensen zijn al ingevroren in Alcors metalen cilinders in Scottsdale, Arizona, nadat ze waren overleden aan een ongeneeslijke ziekte.

Zodra het besluit tot invriezen valt, arriveert er een heel team van artsen en specialisten dat tot een week lang over de stervende waakt. Zodra het hart stopt met kloppen en de patiënt dood is verklaard, gaan de deskundigen aan de slag.

De lichaamscellen zijn nog in leven en de patiënt zou theoretisch weer bijkomen als het hart opnieuw werd gestart. De deskundigen houden de situatie in stand door bloed en ademhaling kunstmatig te laten doorgaan, terwijl ze het lichaam voorbereiden op het invriesproces.

Bij het invriezen vormt de vloeistof in het lichaam meestal scherpe ijskristallen die de cellen beschadigen, en om dit te voorkomen vervangen artsen het bloed door een soort antivries, dat het lichaam ook van zuurstof voorziet.

Vervolgens leggen ze de patiënt in een ijsbad en koelt het lichaam steeds verder af in droogijs en vervolgens in vloeibare stikstof, totdat de temperatuur na bijna een week -196 °C heeft bereikt.

Bij die kou zijn alle chemische reacties en biologische processen gestopt, en blijft de toestand van het lichaam honderden of zelfs duizenden jaren onveranderd.

Alcor belooft zijn klanten het lichaam voor onbepaalde tijd bevroren te houden, maar verder niets. Het bedrijf maakt er geen geheim van dat er nog geen manier is om een bevroren lichaam te laten ontdooien en tot leven te wekken.

Een grote uitdaging is dat alle delen van het lichaam even snel moeten ontdooien, anders barst het weefsel door de temperatuurverschillen. Een lichaam dat gewoon uit de vloeibare stikstof gehaald wordt, zal aan de buitenkant veel sneller ontdooien dan aan de binnenkant.

In 2017 ontwikkelde de universiteit van Minnesota echter een geheel nieuwe invries- en ontdooiprocedure die dit probleem kan oplossen.

Vóór het invriezen gaat het weefsel in een badje van magnetische ijzernanodeeltjes. De deeltjes zijn zo klein dat ze zelfs door de kleinste scheurtjes en holtes kunnen dringen, waardoor ze zich stevig hechten aan alle oppervlakken van het weefsel, zowel vanbinnen als vanbuiten.

Om het weefsel te ontdooien, wordt het in een magnetisch veld geplaatst dat alle nanodeeltjes even snel verhit. Omdat de nanodeeltjes bijna overal zitten, zal het weefsel dus gelijkmatig ontdooien.

De onderzoekers demonstreerden de methode op een 4 millimeter dikke ader, die zonder schade werd ingevroren en weer ontdooid. Het is een van de grootste stukken weefsel die ooit intact ontdooid zijn, en hoewel het een lange weg is naar een heel menselijk lichaam, bieden de magnetische nanodeeltjes hoop.

Nanobots repareren het lichaam

Maar als een lichaam wordt ontdooid, zal het nog net zo levenloos zijn als toen het werd ingevroren. Dus om de dood te overwinnen, moet de ziekte die iemand fataal werd, ook te genezen zijn.

Op termijn zullen wetenschappers vast nieuwe, effectieve behandelingen ontwikkelen voor bijvoorbeeld kanker en dementie. De dood kan echter allerlei oorzaken hebben, dus sommige patiënten zullen lang in de vriezer moeten wachten.

Bovendien zal de tijdelijke dood letsel veroorzaakt hebben aan de hersenen en aan andere organen en cellen, die zullen moeten herstellen. En hier zijn nog geen levensvatbare oplossingen voor, maar wie weet bieden nanorobots kansen.

Nanorobots bestaan veelal uit slechts enkele moleculen, zoals eiwitten of DNA, die zodanig zijn gerangschikt dat ze grijp­armen vormen die bijvoorbeeld een bloedstolsel kunnen vastpakken. In de klinische geneeskunde leveren ze vooral medicijnen af bij bepaalde cellen.

Nanorobots en nieuwe medicijnen kunnen zelfs de race op leven en dood winnen, waardoor invriezen overbodig wordt omdat mensen genezen – of zelfs helemaal niet ziek worden.

De controversiële, autodidactische verouderingsonderzoeker Aubrey de Grey zegt zeven biomedische strategieën te hebben gevonden die er volgens hem voor zorgen dat we eeuwig kunnen leven.

Bij twee ervan gaat het om manieren om het immuunsysteem te activeren en het beschadigde cellen te laten opsporen en vernietigen. Twee andere strategieën schonen de cellen op of laten ze minder schadelijke afvalstoffen produceren.

Aubrey de Grey heeft geen concreet idee hoe deze strategieën in de praktijk kunnen worden gebracht, maar andere onderzoekers wel.

Levende mensen in de vriezer

Onderzoekers werken aan het afremmen van vrije radicalen: bijproducten van de ‘energiecentrales’ van de cellen, die de cellen vervuilen. Uit dierproeven blijkt dat medicijnen de energieproductie van de cellen en daarmee hun vervuiling zozeer kunnen verminderen dat de dieren 25 tot 60 procent langer leven.

In 2019 ontwikkelde de moleculair bioloog Maria Blasco een methode om bij muizen de telomeren te verlengen. Dat zijn de uiteinden van de chromosomen, die bij elke celdeling iets korter worden.

Als de telomeren een bepaalde lengte bereiken, worden cellen ziek en raakt het hele lichaam geleidelijk verzwakt, wat een van de belangrijkste redenen kan zijn waarom we ouder worden.

Blasco’s proefmuizen met verlengde telomeren leefden 24 procent langer, waren slanker, hadden lagere cholesterolwaarden en maakten minder kans op kanker en diabetes.

Nu zijn dierproeven niet zomaar op mensen toepasbaar, en zelfs als ziekten en veroudering op een dag uitgebannen zijn, kleven er natuurlijk ethische en praktische problemen aan het invriezen van mensen.

De kans op een toekomstige genezing is bijvoorbeeld het grootst als mensen met een ongeneeslijke ziekte ingevroren worden vóór ze aan hun ziekte overlijden. En levende mensen in de vriezer stoppen gaat natuurlijk niet zomaar.

Maar het is vooral de vraag of we in de praktijk de dood kunnen blijven uitstellen door de ene na de andere doodsoorzaak weg te nemen.

Het menselijk lichaam is niet op het eeuwige leven gebouwd. Volgens sceptici heeft elk lichaamsdeel een natuurlijke houdbaarheidsdatum. Bij overschrijding daarvan kunnen er ziekten ontstaan die we nooit eerder hebben gekend.

De 200 mensen in de vrieskisten van Alcor gokken er echter op dat de wetenschap ooit de dood zal overwinnen. De kansen zijn klein, maar daar staat de jackpot tegenover: het eeuwige leven.