De grote pieterman is met zijn stekels vol zenuwgif een van de giftigste vissen in de Noord-Europese vaarwateren. Maar hoe ziet de vis eruit, waar leeft hij en wat doe je als je op een grote pieterman stapt?
Dit artikel geeft je de antwoorden op de belangrijkste vragen over de grote pieterman.
FAQ over de grote pieterman
Wat is een grote pieterman?
Een grote pieterman, Trachinus draco, is een zoutwatervis in de orde van de baarsachtigen.
Er zijn twee geslachten: Trachinus met acht soorten en Echiichthys met één soort.
De grote pieterman is een slanke, felgekleurde vis met een lange rugvin. Hij is vooral bekend om zijn scherpe gifstekels in de rugvin en op de kieuwdeksels. De stekels zijn verbonden met gifklieren waar het gif dracotoxine (drakengif) wordt aangemaakt.
De vis graaft zich vaak gedeeltelijk in op de zandbodem, waarbij alleen zijn ogen en rugvin zichtbaar zijn. Omdat ze vaak in ondiep water voorkomen, kunnen badgasten op de vissen stappen en komt het gif in hun voeten terecht.
Er zijn verschillende soorten pietermannen, waarvan je er twee in de Noord-Europese wateren kunt tegenkomen. De grote pieterman is vrij zeldzaam, maar de kleine pieterman komt steeds vaker voor.
Hoe veel komt de grote pieterman voor?
De grote pieterman is wijdverspreid in de Zwarte Zee, de Middellandse Zee en langs de kusten van West-Europa van Bergen in Noorwegen tot de kust van Noordwest-Afrika in Marokko.
Hij komt ook voor bij Madeira en de Canarische Eilanden. Zelfs in het noorden van Noorwegen en in de Baltische Zee is hij gezien, al is het slechts een enkele keer.
Aan de Nederlandse en Belgische kust loopt het bestand terug, mede door de visserij. Aan de andere kant is de kleine pieterman hier in opkomst door de opwarming van het zeewater.
Waar komt de grote pieterman voor?
De grote pieterman leeft in zeegebieden tussen 2 en 30 meter diep, dus de Nederlandse en Belgische kusten zijn uitstekende habitats.
Tijdens de zomermaanden trekt de grote pieterman graag naar ondiepe kustwateren, op diepten van 2 tot 15 meter. In de herfst- en wintermaanden gaat hij in een sluimerstand. Hij gaat dan naar water op diepten van 20-30 meter opzoekt.
Overdag ligt de grote pieterman meestal op de bodem van de zee of graaft hij zich in, waarbij hij bijna verborgen is in het zand en alleen zijn ogen en rugvin erboven uitsteken.
’s Nachts is hij echter pelagisch, wat betekent dat hij actief is en in het open water leeft, vaak in scholen. Hier jaagt hij op kreeftachtigen, garnalen en kleine visjes.
Als de grote pieterman zich heeft ingegraven in de zeebodem, zie je hem makkelijk over het hoofd.
Hoe gevaarlijk is een grote pieterman?
Hoewel de grote pieterman bekendstaat als de giftigste vis van Noord-Europa, is zijn gif zelden dodelijk, maar er zijn wel enkele sterfgevallen gemeld.
Vooral in juni en juli moet je oppassen voor de grote pieterman, want de giftige grote pieterman broedt in ondiep water.
De grote pieterman is vrij algemeen in de Noord-Europese wateren en zoals gezegd verbergen de vissen zich overdag op de zeebodem.
Je wordt meestal alleen door een grote pieterman gestoken als je op de vis trapt, wat niet snel zal gebeuren omdat hij er vermoedelijk al vandoor gaat als je in aantocht bent.
Wat moet je doen als je door een grote pieterman wordt gestoken?
Naast de grote pieterman kun je in de Nederlandse en Belgische vaarwateren ook de giftige kleine pieterman tegenkomen.
Het kan heel naar zijn als je gestoken wordt door een grote pieterman, die zijn giftige stekel bij wijze van verdediging kan opsteken bij gevaar.
Het gif lost de rode bloedlichaampjes van het slachtoffer op en kan naast hevige pijn ook koud zweet, duizeligheid en zwellingen veroorzaken. Maar er is een tegengif.
Het gif van de grote pieterman bevat namelijk een eiwit dat temperaturen van 34 °C en hoger niet overleeft. Dus als je door een grote pieterman wordt gestoken, moet je de wond zo snel mogelijk onder de warme kraan houden, eroverheen plassen als er geen kraan in de buurt is of de plek met een grote laag heet zand bedekken.
Is de grote pieterman eetbaar?
Wil je wraak nemen op de giftige grote pieterman, dan is het goed om te weten dat de vis erg lekker is: zowel gedroogd, gebakken, gerookt als gekookt.
Zijn lever is rijk aan vetzuren die een groot aantal ziekten kunnen voorkomen.
Denk er wel aan dat je de grote pieterman eerst moet ‘ontwapenen’ voordat je hem bereidt.
Sterfgevallen: Hoeveel mensen sterven aan een steek van de grote pieterman?
Het komt vrijwel nooit voor dat iemand sterft aan de steek van een grote pieterman, maar het kan wel.
In 2020 stierf een 16-jarige jongen nadat hij aan de kust van Mallorca was gestoken door een grote pieterman. Hij was aan het snorkelen toen hij in zijn gezicht werd gestoken.
Het gif van de steek veroorzaakte waarschijnlijk een heftige reactie, en de jongen verdronk kort na de ontmoeting met de grote pieterman.
Dit is voor zover bekend echter pas de tweede keer in de afgelopen 100 jaar dat iemand gestorven is aan het gif van de grote pieterman.
In Nederland en België zijn geen sterfgevallen gemeld.
Waarschijnlijk heeft deze giftige vis bovendien diverse gevallen van verdrinking op zijn geweten door de hevige pijn die hij in de ledematen van zijn slachtoffers veroorzaakt.
Normaal is een steek van de grote pieterman niet levensgevaarlijk voor iemand die gezond is. Maar echte waterratten moeten toch goed uitkijken wanneer ze de golven induiken – vooral in juni en juli, als de giftige grote pieterman op laag water aan het broeden is.
De wereld kent vele giftige stoffen. Lees over de acht de giftigste stoffen op aarde.