Vervuiling en visserij bedreigen witte haai
De witte haai is een van de meest gevreesde schepsels op aarde – en terecht: met 300 messcherpe tanden, een reukvermogen dat bloed op twee kilometer afstand kan waarnemen en een enorm gewicht van tot wel twee ton is de witte haai een geboren moordenaar.
Maar de witte haai moet veel banger zijn voor ons, dan wij voor hem. Door overbevissing, verlies van de leefomgeving en steeds meer plasticvervuiling zijn er nu al minder witte haaien.
De afname van het aantal haaien is verontrustend, omdat het duidt op de slechte staat van de kustecosystemen. Dierenarts Chris Brown over de afname van haaien in Australië.
Het aantal witte haaien in Australisch vaarwater is vanaf de jaren 1960 afgenomen met wel 92 procent. In Zuid-Afrika gaat het niet veel beter, daar is in januari 2020 de eerste witte haai gespot in 20 maanden.
In de VS zijn er juist meer witte haaien, omdat het in 1997 verboden werd om haaien te vangen. Dat is echter niet genoeg om niet meer ‘kwetsbaar’ te zijn op de lijst met bedreigde diersoorten van het IUCN.
De status ‘kwetsbaar’ betekent voor de witte haai dat ‘er een groot risico is dat hij op langere termijn in het wild uitsterft’. Als dat gebeurt, is dat niet alleen een ramp voor de witte haai zelf.
De mens is een van de grootste gevaren voor de witte haai.
De witte haai staat boven aan de voedselketen en zorgt voor evenwicht in het kwetsbare en uitdagende mariene ecosysteem. Dierenarts Chris Brown leidde het onderzoek naar de enorme achteruitgang van de witte haai in Australië en legt uit:
‘Haaien spelen als aaseter en roofdier een belangrijke rol in het ecosysteem. Hun aanwezigheid is een indicatie voor een gezond ecosysteem. De afname van het aantal haaien is verontrustend, omdat het laat zien dat de kustecosystemen ook in slechte staat zijn.’
De tanden van de witte haai zijn gemaakt om te doden
Met zijn scherpe en gekartelde tanden scheurt de witte haai makkelijk vlees van botten, en als een tand in het heetst van de strijd losraakt, heeft de witte haai een eindeloze voorraad nieuwe tanden ter vervanging.
De witte haai heeft altijd vijf rijen tanden, waardoor hij een paar honderd tanden tegelijk in zijn bek heeft. Geschat wordt dat de witte haai tijdens zijn hele leven circa 20.000 tanden verslijt.
De tanden van de witte haai worden 7 cm groot, en de grootste bevinden zich aan het uiteinde van de kaak.
Hoewel 7 cm al heel groot is, staat niets in verhouding tot de tanden van ’s werelds grootste haai ooit: de prehistorische megahaai megalodon had tanden van wel 18 cm.
Witte haai regeert over de oceanen
Haaien komen al meer dan 400 miljoen jaar voor in de oceanen, lang voor er dino’s waren. De witte haai, met de Latijnse naam Carcharodon carcharias, is waarschijnlijk zes miljoen jaar geleden in de Grote Oceaan ontstaan.
Tegenwoordig komt de witte haai in alle zeeën met een temperatuur tussen 12 en 14 graden voor. De witte haai verblijft het liefst bij Zuid-Afrika, Australië en de VS, maar we moeten onszelf hier niet veilig rekenen.
De laatste jaren zijn er meerdere grote witte haaien gespot bij Schotland en de zuidkust van Engeland. Omdat de zeetemperatuur als gevolg van de opwarming van de aarde stijgt, kunnen er in de toekomst misschien wel witte haaien bij Nederland voorkomen.
Zo jaagt de witte haai
De zintuigen van de witte haai hebben zich miljoenen jaren ontwikkeld. Het roofdier kan uitstekend ruiken en heeft twee extra zintuigen die hem tot een perfecte jager maken.
Geurreceptoren versterken reukvermogen
Het reukvermogen is het meest ontwikkelde zintuig van de witte haai. Twee derde van zijn brein is er om te ruiken, en samen met veel geurreceptoren lukt het de witte haai om kleine beetjes bloed op kilometers afstand te ruiken.
Elektrisch zintuig neemt prooi waar
Het elektrische zintuig van de witte haai bestaat uit kleine, met gel gevulde poriën in zijn gezicht en vangt de zwakke elektrische signalen uit de spieren van zijn prooi, zoals het hart, op. Zo kan de witte haai prooien opsporen die zich in de buurt verstoppen.
Zijlijn detecteert vibraties
De witte haai heeft langs zijn lichaam het zijlijnzintuig, waarmee via kleine poriën vibraties in een speciaal kanaal met zenuwcellen terechtkomen. De witte haai kan zo bewegingen van prooidieren op tot wel 100 meter afstand voelen.
Hoe groot is ’s werelds grootste witte haai?
De witte haai is de grootste haaiensoort van deze tijd. Hij wordt meestal tussen de 4 en 5 meter lang en weegt tussen de 700 en 1800 kilo. Sommige witte haaien zijn nog groter.
In 2019 stuitten duikers op een witte haai van 2,5 ton, die van zijn snuit tot zijn staartpunt 6,5 meter was. Dat is de grootste witte haai ooit geregistreerd.
Deep Blue, zoals die witte haai wordt genoemd, was ongeveer 50 jaar oud, en onderzoekers denken dat de witte haai wel 70 kan worden.
VIDEO: Bekijk ’s werelds grootste witte haai
De witte haai Deep Blue werd in 2019 voor het laatst gezien bij Hawaï en het is een van de grootste witte haaien ooit. Deep Blue werd meerdere keren gespot, onder andere in 2017, toen ze waarschijnlijk zwanger was.
Witte haai is verantwoordelijk voor de meeste haaienaanvallen
Bij het zien van een haaienvin aan het wateroppervlak breekt bij de meeste badgasten het koude zweet uit. Een ontmoeting met de witte haai kan dan ook fataal zijn.
In 2019 werden volgens de International Shark Attack File (ISAF) wereldwijd 140 haaienaanvallen geregistreerd.
De witte haai zit naar schatting achter bijna 50 procent van alle haaienaanvallen. Daarom geldt hij als de gevaarlijkste haai die er is.
Overzicht: Geregistreerde haaienaanvallen van 1958 tot 2016
In totaal zijn in deze periode 2474 haaienaanvallen geregistreerd, waarvan iets meer dan de helft in de VS. Geschat wordt dat circa de helft van alle aanvallen door de witte haai gedaan is. Hiervan waren er 439 dodelijk.
De witte haai doodt echter geen badgasten, omdat hij niet zo van mensenvlees houdt. De witte haai kan slecht zien, en als hij toch een mens aanvalt, is het meestal omdat de haai die verwart met zijn gebruikelijke prooi.
Onderzoek naar verteerde maaltijden van 40 jonge witte haaien bij Australië laat zien dat het dieet van de witte haai doorgaans bestaat uit 32 procent vis uit de middelste laag van de zee, zoals de Oost-Australische zalm, 17,4 procent vis van de zeebodem, zoals de zogeheten sterrenkijkers, 14,9 procent roggen – ook van de zeebodem – en 5 procent koraalvissen. Verder is het een mix van inktvis, andere haaien en ongeïdentificeerde vissen.
Maar op welke prooi hij ook jaagt, de witte haai benut altijd zijn scherpe zintuigen, en niet in de laatste plaats zijn reukvermogen.
De witte haai kan bijvoorbeeld een druppel bloed ruiken in 10 miljard druppels water, wat gelijk staat aan een bak met 100 liter. En dat zijn nog niet alle unieke eigenschappen van de witte haai.
De kaken van de witte haai zitten niet vast in zijn schedel. Ze zijn onder de schedel vastgemaakt met een stuk kraakbeen dat als een scharnier fungeert. Als de witte haai aanvalt, kan het scharnier de kaken naar voren duwen, waardoor de witte haai zijn bek nog verder open kan doen.
Het DNA van de witte haai roeit kanker uit
Bij het in kaart brengen van het genetisch materiaal van de witte haai, het zogeheten genoom, bleek in 2019 dat de witte haai over 67 unieke genen beschikt die het genoom stabieler maken en het DNA beschermen – onder meer tegen de kans op het vormen van kankercellen.
Het kankercijfer van de witte haai is daardoor een van de laagste onder gewervelde dieren ter wereld.
Onderzoekers hopen dat deze kennis over de genen van de witte haai inspiratie biedt voor gentherapieën, waarmee patiënten speciale op de genvarianten van de haai gebaseerde mutaties kunnen krijgen die hen beschermen tegen kanker.