De megalodon – de grootste haai aller tijden

De megalodon had enorme tanden

Omdat het lichaam van haaien voornamelijk bestaat uit afbreekbaar kraakbeen, zijn er weinig goed bewaarde overblijfselen van een megalodon gevonden. De rugwervels en tanden zijn echter overal ter wereld opgedoken, en vooral de tanden getuigen van de grootte en het dieet van de megalodon.

De megalodon had ongeveer 276 tanden die tot 18 centimeter groot konden zijn. Ze zaten in vijf rijen in de boven- en onderkaak. De megalodon had daarom altijd extra tanden tot zijn beschikking voor het geval dat er een aantal losraakten tijdens de strijd met een prooi.

De tanden van de megalodon waren scherp en gekarteld en daardoor waren ze ideaal om vlees van een bot af te kluiven. Maar de prooien die in de 3 meter grote bek van de megalodon terechtkwamen, waren niet zo groot.

Aan de hand van bijtafdrukken op fossielen hebben de wetenschappers kunnen concluderen dat de megalodon eigenlijk de voorkeur gaf aan prooien die veel kleiner waren dan hemzelf, zoals schildpadden, zeehonden en kleine baleinwalvissen.

Diezelfde voorkeuren zijn ook te zien bij de witte haai, die ook voornamelijk op kleine hapjes jaagt.

Maar al waren de prooien klein, de hoeveelheid voedsel was groot. Wetenschappers denken namelijk dat de megalodon ongeveer 1100 kilo vlees per dag verorberde.

En met een bijtkracht van rond de 18 ton, vijf keer zoveel als die van T. rex, bestaat er geen twijfel over dat de megalodon kon eten wat hij wilde, wanneer hij maar wilde.

Het uitsterven van de megalodon is veelbesproken

De megalodon leefde 20 miljoen jaar geleden in de oceanen. Tot onlangs was men het erover eens dat de oerhaai rond de 2,6 miljoen jaar geleden uitstierf.

In 2018 ontdekten wetenschappers echter dat de megalodon waarschijnlijk al een miljoen jaar eerder ten onder ging, dus 3,6 miljoen jaar geleden. Het bleek dat alle fossiele resten die te boek stonden als minder dan 3,6 miljoen jaar oud, onjuist gedateerd of van andere soorten waren.

Maar waarom verdween de oerhaai überhaupt? Onderzoek heeft in de loop van de tijd in verschillende richtingen gewezen.

Een supernova veroorzaakte massale sterfte in de oceanen

Jarenlang was de verklaring dat de megalodon samen met allerlei andere prehistorische zeedieren stierf tijdens een massale sterfte, veroorzaakt door kankerverwekkende kosmische straling uit een dichtbijzijnde supernova.

Deze gebeurtenis vond ongeveer 2,6 miljoen jaar geleden plaats en stemt dus niet overeen met wat het meest recente onderzoek heeft aangetoond over het tijdstip van uitsterven van de megalodon.

Warm klimaat en hoge lichaamstemperatuur

Recentere onderzoeken suggereren dat een stijgende zeetemperatuur het einde van de megalodon betekende.

Aan de hand van de koolstof- en zuurstofisotopen in de tanden van de megalodon konden de wetenschappers vaststellen dat de enorme haai een lichaamstemperatuur had van tussen de 35 en 40 °C. Met een dusdanig hoge lichaamstemperatuur had de megalodon ook een hoge stofwisseling, waardoor hij regelmatig grote maaltijden nodig had.

En dat werd een probleem toen het klimaat warmer werd.

De hoge zeetemperatuur heeft vermoedelijk veel zeedieren naar koeler water doen verhuizen, wat de onderzeese jachtvelden van de megalodon waarschijnlijk veel leger heeft gemaakt en de overleving van het dier heeft bedreigd.

De megalodon werd weggeconcurreerd door de witte haai

Volgens recent onderzoek kan het echter ook de witte haai zijn geweest die de reuzenhaai de doodssteek heeft gegeven.

De witte haai, in het Latijn Carcharodon carcharias, ontstond waarschijnlijk 6 miljoen jaar geleden in de Stille Oceaan. 2 miljoen jaar later, dus 4 miljoen jaar geleden, begon deze haai zich naar andere oceanen te verspreiden en drong hij het territorium van de megalodon binnen.

De witte haai kwam dus relatief dicht bij de uitroeiing van de megalodon, 3,6 miljoen jaar geleden, op.

De gulzige witte haai heeft waarschijnlijk de megalodon het onderspit doen delven, omdat de witte haai kleiner en wendbaarder was en daardoor eenvoudiger op kleine prooien kon jagen, waar beide haaien de voorkeur aan gaven.

Megalodoncrèche maakte de reus kwetsbaar

Een andere theorie stelt dat externe factoren zoals klimaatveranderingen de gebieden hebben vernietigd waar de megalodon zijn jongen grootbracht.

Onderzoekers vonden in 2010 de eerste bewijzen dat de megalodon, net als veel huidige haaiensoorten, op de kleintjes paste in een soort onderwatercrèches. Een gebied in Panama bleek een hoog gehalte megalodontanden te bevatten, waarvan de meeste afkomstig waren van pasgeboren of jonge haaien van respectievelijk 4 en 11 meter.

Sindsdien hebben onderzoekers overal op aarde vergelijkbare plekken gevonden, dus veel duidt erop dat de megalodon zijn kroost beschermde in bepaalde gebieden – en dat jarenlang. Een megalodon was namelijk pas op zijn 25e volgroeid, dus mogelijk waren de crèches van groot belang voor de overleving van de soort.

Volgens onderzoekers heeft de klimaatverandering deze gebieden mogelijk aangetast en was dit het begin van het einde voor megalodon.

Het verschil tussen de megalodon en de huidige witte haai

De huidige witte haai behoort tot de Lamnidae-familie en het geslacht Carcharodon. Eerder dachten wetenschappers dat de megalodon daar ook onder viel – vandaar de naam Carcharodon megalodon, die in zekere mate nog steeds wordt gebruikt voor de megalodon.

Die inschatting werd echter vooral onderbouwd door oppervlakkige onderzoeken van de gebitten van de twee haaien, en de wetenschappers zijn het er vandaag de dag over eens dat de megalodon in feite behoort tot de familie Otodontidae en het geslacht Carcharocles.

De twee haaien verschillen ook qua uiterlijk. De wetenschappers veronderstellen dat de megalodon, vergeleken met de grote witte haai, een kortere neus, plattere kaak en grotere borstvinnen had om zijn lengte en gewicht te kunnen dragen.

Het grootste zichtbare verschil tussen de megalodon en de witte haai is zijn omvang.

De witte haai is 5-6 meter lang en weegt tot 3 ton, maar de megalodon kon 20 meter lang worden en woog maar liefst 50 ton.

De lengte is berekend op basis van de breedte van de tanden van de haai – het enige wat we nog hebben van de haai.

Door de tanden op hun oorspronkelijke positie te plaatsen en zo de bek van de haai te reconstrueren, konden de onderzoekers zich een beeld vormen van de grootte van de haai.

Perfect is die methode niet, want het verschilt per haaiensoort hoe dicht de tanden op elkaar zitten. Maar zonder skelet is het moeilijk om de exacte grootte van de megalodon dichter te benaderen.

Zowel de witte haai als de megalodon wordt gekenmerkt door gekartelde, spitse tanden.

Maar terwijl de tanden van de megalodon 18 centimeter konden worden, zijn de grootste tanden die ooit bij een witte haai zijn aangetroffen ‘slechts’ 7,6 centimeter.

Kan de megalodon nog steeds in leven zijn?

De megalodon staat in de populaire cultuur in het middelpunt van de belangstelling. En de vraag in hoeverre het enorme roofdier nog steeds in de diepte op de loer ligt, is al meerdere keren aan de orde geweest.

De wetenschappers zijn het erover eens dat een dier dat zo groot is, niet zou kunnen bestaan zonder dat we van zijn bestaan af zouden weten.

Want al is een groot gedeelte van de oceanen nog niet onderzocht, toch zou een roofdier als de megalodon sporen achterlaten, bijvoorbeeld in de vorm van bijtafdrukken in prooien of afgebroken tanden die van recentere datum zijn.

FAQ over de megalodon