Wereldwijd zijn er zo’n 200 soorten adders. Wat dichter bij huis vinden we er slechts één – de Europese adder, Vipera Berus. Dit is ook meteen de enige gifslang in Nederland en België.
De Europese adder is geen grote slang. Afhankelijk van het geslacht kan de adder 60-105 centimeter lang en 100 g zwaar worden.
Bij ons worden adders meestal niet langer dan 80 centimeter. Bij ringslangen, die ook in Nederland en België voorkomen, is een lengte van 140 centimeter voor vrouwtjes niet ongewoon.
Ondanks de bescheiden lengte van de adder zijn veel mensen er bang voor vanwege zijn giftige beet, die in het ergste geval levensbedreigende reacties kan opwekken bij mensen.
Leer in dit artikel meer over de adder.
Waar leeft de adder?
De adder is een reptiel, en dus koudbloedig. Dat betekent dat hij geen constante lichaamstemperatuur heeft, zoals bijvoorbeeld zoogdieren, maar sterk reageert op de temperatuur van de omgeving.
Daarom is de adder vooral actief in het voorjaar, in de zomer en in het grootste deel van het najaar. In de winter houdt hij een winterslaap.
De adder is een gifslang en komt bijna overal in Europa voor, van de zuidelijke Alpen tot Noord-Scandinavië, en zelfs in Engeland en grote delen van Rusland.
Tijdens de actieve maanden van de adder wordt de giftige slang meestal aangetroffen in open gebieden, zoals heidevelden of open plekken in bossen.
Hier kan de adder de warmte van de zon absorberen en zijn lichaamstemperatuur op peil houden.
Wil je meer weten over slangen in Nederland? Lees dan ons artikel over slangen in Nederland.
De adder gaat op in zijn omgeving
De adder is actief in het voorjaar, de zomer en vooral in de herfst. In de winter trekt hij zich terug voor zijn winterslaap.
Je herkent de adder aan zijn rode ogen en de zigzagstrepen over de lengte van zijn lichaam. Het patroon van mannetjes is meestal zwart en dat van vrouwtjes bruin.
Soms heeft de adder maar één kleur, meestal bruin of zwart. De adder kan daardoor op een ringslang lijken, maar hij heeft niet de kenmerkende gele stippen van de ringslang in zijn nek.
Met zijn bruine tinten kan de adder zich makkelijk verstoppen in het gras, op de bosbodem of op de hei, waar hij vaak te vinden is.
De giftige adder is een van de meest voorkomende slangen in Nederland.
Feiten over de adder
- Latijnse naam: Vipera berus.
- Lengte: Het mannetje is 60-80 cm lang, het vrouwtje 80 tot 105 cm.
- Uiterlijk: Krachtig gebouwd met een driehoekige kop, met twee gifklieren aan de achterkant. De ogen hebben een pupil met een verticale spleet met een roodachtige iris.
- Leeftijd: 10 jaar in het wild.
- Prooidieren: Hagedissen, kikkers, kleine zoogdieren en jonge vogels.
- Natuurlijke vijanden: Katten, honden, egels, kraaien, dassen, buizerds.
Hoe giftig is de adder?
De adder is de enige gifslang in Nederland.
Het gif van de adder is een gevaarlijke cocktail van gifstoffen, zoals bloedgif en zenuwgif, die de prooi verlammen.
Het bloedgif is bij de adder het meest prominent aanwezig. Het breekt weefsel af en voorkomt dat het bloed stolt, waardoor bloedingen en zwellingen ontstaan.
Volgens Tobias Wang, professor in de zoöfysiologie aan de Deense universiteit van Aarhus, is het gif van de slang in de loop van de tijd alleen maar krachtiger geworden.
‘We weten nu dat het gif van slangen geëvolueerd is uit spijsverteringsenzymen die gesynthetiseerd worden in klieren in de mondholte. Die enzymen werden steeds giftiger, zodat ze kunnen vernietigen en doden.’
Tanden van de adder zijn gifbuisjes
Als het op doden aankomt, gebruikt de adder een stel vlijmscherpe tanden. De spitse tanden zijn ontworpen om zich in het vlees van een prooi te boren en een dosis dodelijk gif af te geven.
De tanden zijn hol en werken als spuitjes die gevuld worden met gif uit klieren in de bovenkaak van de adder.
De tanden van de adder staan naar achteren, dus hij moet zijn bek wijd kunnen openen om zijn tanden in de prooi te zetten.
De giftanden van de adder zijn naar achteren gericht en zitten in het bovenste deel van de bek op een beweeglijk botje.
Als de adder niet jaagt, zijn de tanden ingeklapt in de bovenbek, maar als de adder jaagt, klappen de tanden snel uit en gaat de bek bijna 180 graden open.
Wil je meer weten over gif? Hier is de lijst van ’s werelds giftigste stoffen.
Wat eet de adder?
Adders jagen in het zomerseizoen, en in het winterseizoen zijn ze inactief.
Ze jagen op muizen, kikkers, hagedissen, vogeljongen en dergelijke, en ze eten de prooien in hun geheel op.
Adders eten muizen, vogeljongen, hagedissen en kikkers. Hier zie je een adder die zijn prooi verorbert.
Als de adder op een prooi uit is, ligt hij op de loer, waarna hij tevoorschijn springt en zijn prooi bijt.
‘De adder gebruikt het gif om zijn prooi te doden. Door het dier te bijten, brengt hij het gif op gang, waardoor het prooidier sterft. Daarna zoekt hij het dier rustig op en verorbert hij het,’ legt Tobias Wang uit.
De adder is dus voor zijn voedsel sterk afhankelijk van zijn gif.
‘Slangen hebben een lichaamsvorm waarbij ze poten missen, en ze slikken hun prooi in zijn geheel door. Daarom moeten ze hun prooi verlammen, hetzij door hem te wurgen, zoals wurgslangen doen, hetzij door gif te gebruiken.’
Hoewel de adder giftig is, vallen veel dieren de kleine slang zelf aan om hem op te eten.
Tot de natuurlijke vijanden van de adder behoren egels, buizerds, kraaien, vossen en dassen. Huisdieren als honden en katten kunnen ook op adders azen.
Hoe gevaarlijk is de adder?
Het gif van de adder doodt zelden mensen
Als een muis, hagedis of kleine vogel wordt gebeten door een adder is het vrij snel einde verhaal, maar voor mensen is een adderbeet zelden levensbedreigend.
Een adder die mensen bijt, doet dat meestal als een soort waarschuwing. Dat betekent dat hij geen volledige dosis gif afgeeft tijdens de beet.
De tanden van de adder zijn maar 5 mm lang. Daardoor kan hij niet door schoenen of stevige kleding heen bijten.
Volgens een Amerikaanse studie worden mannen meestal door slangen gebeten, en komen de beten het vaakst op de handen en voeten voor.
Volgens Tobias Wang bevestigt dit de bewering dat slangen mensen bijten uit zelfverdediging.
‘Het duidt er immers op dat slangenbeten vaak veroorzaakt worden door jonge mannen die zich uitsloven en een slang uitdagen.’
Volgens Wang zijn er maar weinig voorbeelden van slangen die het actief op mensen gemunt hebben.
‘Slangenbeten zijn bijna altijd het gevolg van een mens die de slang klem zet, bewust of onbewust, en dan bijt hij van zich af. Heel weinig slangen zijn ronduit agressief en de adder zeker niet,’ zegt hij.
Wil je weten welke slang het giftigst is? Lees dan ons artikel over de giftigste slangen ter wereld.
Symptomen van adderbeten
Een adderbeet kan in sommige omstandigheden gevaarlijk zijn voor mensen, maar meestal is een adderbeet maar net iets erger dan een bijensteek.
Wees echter alert als kinderen jonger dan drie jaar gebeten worden, want het lichaam van een klein kind wordt sterker aangetast door het gif van de adder dan dat van een volwassene.
Bovendien spelen factoren als leeftijd, lichaamsgewicht, gezondheid en lichamelijke activiteit na de beet een rol.
Hoe meer je beweegt na een beet, hoe meer het gif in je lichaam circuleert. En als een zwangere vrouw door een adder gebeten wordt, kan dat ook gevolgen hebben voor de foetus.
De meeste mensen die door een adder gebeten worden, zullen echter milde tot matige symptomen hebben, zoals:
- Duizeligheid
- Lichte zwelling
- Overgeven
- Hartkloppingen
- Pijn en roodheid rond de beet
Het is altijd belangrijk om medische hulp te zoeken voor een adderbeet, hoe de symptomen zich ook ontwikkelen.
Uit onderzoek blijkt dat de kans om aan een adderbeet te overlijden slechts 0,02 procent is. Dit betekent dat er een grotere kans is om aan een wespensteek te sterven.
In totaal zijn tussen 1900 en 2000 zeven mensen aan een adderbeet gestorven.