Laten we de parasieten redden
Ze hollen hun slachtoffers uit of drijven ze tot zelfmoord. Parasieten zijn de meest gehate wezens die er zijn – en de meest onmisbare in de voedselketen. Nu moet een groot onderzoeksproject ze voor uitsterven behoeden.
I n moerasgebieden langs de zuidkust van Californië zwemmen piepkleine staartlarven rustig rond op zoek naar een gastheer.
Zodra er een killivisje langskomt, schieten de larven eropaf en dringen door de huid heen. Binnen in de vis reizen ze via de bloedvaten en zenuwbanen naar de hersenen, die ze overladen met wel duizenden cysten.
Daardoor komt de vis boven water en begint hij te spartelen, wat hem een makkelijke prooi maakt van een roofvogel – precies zoals de parasiet zich wenst, want daarin kan hij eitjes leggen.
Vissenhersenen kapen is slechts één voorbeeld van het gedrag van parasieten. Toch heeft een groot internationaal onderzoeksteam onder leiding van Amerikaanse onderzoekers een reddingsplan opgesteld om deze hersenparasiet en vele duizenden andere soorten te beschermen.
Net als een groot aantal meer geliefde diersoorten van de planeet worden heel wat parasieten met uitsterven bedreigd.
En hoewel een wereld zonder parasieten erg aanlokkelijk lijkt, kan hun verdwijning ernstige gevolgen hebben voor alle ecosystemen op aarde.
Er is echter weinig draagvlak voor het project. Parasieten staan in de schaduw van problemen als klimaatveranderingen en een afnemende biodiversiteit, en een reddingsactie voor parasieten is wel het laatste waar veel instanties zich op willen richten.
Maar volgens de onderzoekers vormen parasieten onmisbare wapens in de strijd tegen andere problemen waarmee de natuur te kampen heeft. Zo spelen ze een sleutelrol bij het in evenwicht houden van ecosystemen.
Elk organisme heeft parasieten
Parasieten zijn organismen die in of op een ander organisme leven. Ze variëren van microscopisch kleine levensvormen zoals protozoa, bacteriën en virussen tot dieren als wormen, luizen en teken.
Ook sommige planten vallen eronder, zoals de maretak, die aan bomen groeit en zijn wortels erin boort om er sappen uit te zuigen.
Parasieten hebben allemaal met elkaar gemeen dat ze hun gastheren volledig uitbuiten en allerlei inventieve strategieën gebruiken om ze te infecteren en zich aan hen te goed te doen.
Sommige castreren hun gastheer, andere gebruiken hem om hun jongen in te laten groeien en verschillende parasieten laten de gastheer naar hun pijpen dansen.
Parasieten overleven alleen dankzij de gastheer, maar die profiteert totaal niet van de parasiet. Integendeel, infecties met parasieten leiden vaak tot een ziekten en ernstige verzwakking.
Nu zijn parasieten er zelden bij gebaat om hun gastheer de dood in te sturen, maar als de gastheer besmet is met veel parasieten, of slechts een overstapje naar een andere gastheer vormt, kan dit zijn einde zijn.
Parasieten gedragen zich al met al niet erg sympathiek, maar ze zijn wel buitengewoon succesvol, en mogelijk tellen ze de allermeeste soorten van de groepen in het dierenrijk. Je vindt ze in alle ecosystemen op aarde, en alle andere dieren raken wel op enig moment in hun leven besmet.
Parasitaire soorten maken naar schatting 30-50 procent van alle soorten op aarde uit. Het is lastig om een goed overzicht te krijgen van de verspreiding van parasieten, want ze verbergen zich van nature in andere organismen.
Momenteel is waarschijnlijk slechts 10 procent van alle parasitaire soorten geïdentificeerd.
De helden van de voedselketen
Parasieten zijn vervelende uitbuiters die de meeste wetenschappers willen bestrijden. Maar al veroorzaken ze bij mens en dier ziekten en verzwakking, ze zijn onmisbaar voor de ecosystemen op aarde.
Parasieten reguleren vooral de populatie van hun gastheersoort en veroorzaken een domino-effect dat ook andere soorten treft, zoals de natuurlijke vijanden of prooidieren van de gastheer.
Daarom hebben ze veel invloed op de voedselketens. Uit onderzoek blijkt dat parasieten voorkomen in ongeveer 75 procent van alle schakels in de voedselketens van de natuur.
En al zijn parasieten vaak klein, hun totale biomassa is enorm. Een studie van de biomassa van soorten in ecosystemen langs de Californische kust bracht aan het licht dat de biomassa van parasieten die van toproofdieren overtreft.
30-50 procent van alle soorten op aarde is naar schatting parasiet.
In veel ecosystemen zijn parasieten voedselbronnen voor andere soorten. Op de eilanden in de Golf van Californië zijn kleine roofdieren zoals hagedissen, spinnen en schorpioenen soms wel twee keer zo talrijk op plaatsen met veel kustvogels.
Dit komt doordat de dieren parasieten eten die op de vogels zitten, vooral luizen en vlooien. En hetzelfde zien we in zee, waar garnalen en lipvissen parasieten van forellen af plukken.
Parasieten komen niet altijd toevallig op het menu. Vaak is het zelfs hun doel dat hun gastheer wordt opgegeten, zodat ze kunnen overstappen op een andere gastheer om de volgende fase van hun levenscyclus in te gaan.
Daartoe hebben ze een verontrustend vermogen ontwikkeld om de gastheer zo te manipuleren dat hij meer risico loopt om te worden opgegeten. Garnalen bijvoorbeeld die besmet zijn door een lintwormparasiet, gaan spartelen en zijn dan een makkelijke prooi voor roggen.
Sommige wormen zetten insecten ertoe aan zichzelf te verdrinken, zodat ze eitjes in het water kunnen leggen. En platwormen laten kikkers twee extra achterpoten vormen, waardoor ze minder goed kunnen vluchten voor roofdieren.
Hersenparasiet manipuleert vis
Sommige parasieten hebben een complexe levenscyclus en liften met meerdere gastheren mee. Zo ook de platworm Euhaplorchis californiensis, die als een meesterdirigent kustvogels, slakken en killivisjes bijeenbrengt. Als hij de hersenen van de vis besmet, wordt die een makkelijke prooi voor vogels, en zo helpt de parasiet de visstand in balans te houden.
Vogel poept parasieteneitje uit
In vogeldarmen groeit de parasiet uit tot een worm en legt ze eitjes. Die komen naar buiten met de klodders vogelpoep die in meren en moerassen langs de kust belanden.
Slak broedt eitjes uit
Slakken eten vogelpoep. In de slakken komen de eitjes uit en veranderen ze in zogeheten staartlarven. Dagelijks kunnen er duizenden staartlarven uit een slak komen.
Parasieten kapen vissenhersenen
De staartlarven dringen een killivisje binnen en trekken via bloedvaten en zenuwen naar de hersenen. Hier vormen ze cysten, die o.a. de signaalstoffen serotonine en dopamine verstoren.
Spartelende vis wordt vogelvoer
De parasiet verandert het gedrag van de vis, die spartelend boven water komt en de aandacht van vogels trekt. Besmette vissen lopen dus een 30 keer zo groot risico om gevangen te worden.
Doordat ze de populatie van gastheerorganismen reguleren, houden ze ook de natuurlijke vijanden en prooien daarvan in toom. Zonder parasieten zouden sommige soorten ongebreideld groeien, ten koste van andere organismen.
Zo is het killivisje de meest voorkomende vissoort langs de kust van Californië. De platworm Euhaplorchis californiensis tast zijn hersenen aan en zorgt ervoor dat hij naar de oppervlakte komt en in de snavel van kustvogels belandt. Dit voorkomt dat de vispopulatie op hol slaat, wat een ramp zou zijn voor het ecosysteem.
Zo houdt de parasiet de voedselketen dus in balans ten gunste van zowel de prooi van de vis – kleine garnalen – als de vogels.
Andere parasieten beïnvloeden niet het gedrag van de gastheer, maar castreren hem om zelf zijn voedselbronnen te kunnen exploiteren. Daarmee zetten ze het mes in de toekomstige generaties van de soort.
Aandacht gaat naar de panda
Onderzoekers en politici springen op de bres voor bedreigde dieren zoals bijen, tijgers, olifanten en panda’s, maar hebben weinig aandacht voor parasieten. En dat terwijl deze groep dieren, ook al zijn ze het meest soortenrijk, het sterkst bedreigd worden.
Duizenden of miljoenen parasitaire dieren krijgen waarschijnlijk ernstige last van de klimaatveranderingen en de afnemende biodiversiteit.
Kevin Lafferty strijdt voor het behoud van parasieten. De bioloog bestudeerde de zuigworm Euhaplorchis californiensis, die de hersenen van killivisjes aantast en hun gedrag verandert.
Het probleem is dat wetenschappers niet veel weten over het leven van parasieten en geen idee hebben welke gevolgen de veranderingen krijgen.
Verschillende wetenschappers denken dat parasieten, net als veel andere soorten op aarde, met uitsterven bedreigd worden wanneer hun gastheer verdwijnt. Andere zijn bang dat verstoorde ecosystemen veel gastheersoorten zullen verzwakken en ze vatbaarder maken voor parasitaire infecties.
Om beter inzicht te krijgen in de manier waarop veranderingen in biodiversiteit de soortenrijkdom van parasieten beïnvloeden, heeft een groep Amerikaanse onderzoekers – die ook betrokken zijn bij het nieuwe
reddingsplan – een groot experiment in 16 plassen rond de San Francisco Bay opgezet.
Bij de helft van deze plassen plaatsten de wetenschappers nestkastjes, lokvogels en drijvende zitstokken om meer vogels aan te trekken.
Op deze manier veranderde het ecosysteem en nam de biodiversiteit toe.
75 procent van alle schakels in de voedselketens omvat ook parasieten
Na een paar jaar analyseerde het team de diversiteit aan parasieten in alle plassen. Het resultaat was niet eenduidig: van sommige soorten waren er veel minder vanwege de toegenomen diversiteit aan
vogels, en van andere juist meer.
Kennelijk worden parasieten verschillend beïnvloed door veranderingen in biodiversiteit, zelfs binnen één ecosysteem.
Daarom houden de onderzoekers het op twee mogelijkheden: parasieten kunnen zowel gedijen als verzwakken als gevolg van veranderingen in de biodiversiteit van ecosystemen. De volgende stap is dus om uit te zoeken welke factoren bepalend zijn voor de afzonderlijke soorten.
Overzicht van parasieten
Het parasietenreddingsplan bestaat uit 12 doelstellingen in vier hoofdcategorieën: gegevensverzameling, risicobeoordeling, bescherming en voorlichting/educatie.
Een van de belangrijkste doelen is om meer kennis te vergaren. De komende tien jaar willen wetenschappers de helft van alle parasitaire soorten op aarde identificeren en beschrijven.
🎬 ZIE VIDEO: Worm kruipt rond in het oog
Ook mensen hebben parasieten. Een van de engste is de Loa loa, de Afrikaanse oogworm, die via steken van vliegen het lichaam binnendringt. De worm kan enkele jaren onder de huid rondtrekken en zijn weg zoeken naar gebieden als de penis, testikels, tepels, nieren, hart, longen en zelfs de ogen.
Aangezien de wetenschap tot dusverre slechts zo’n tien procent van alle soorten heeft geïdentificeerd, is het een enorme klus, maar het is niet ondoenlijk.
Volgens de onderzoekers verdient het een hogere prioriteit in de onderzoekswereld, die vandaag beter dan ooit voor de taak is toegerust. Als biologen de biodiversiteit van een gebied onderzoeken, tellen ze zelden parasieten mee, en het onderzoeksteam wil daar verandering in brengen.
Bovendien moeten de enorme hoeveelheden gegevens worden verwerkt in digitale bibliotheken, waardoor ze makkelijk te vergelijken zijn.
10 procent van alle parasieten is in kaart gebracht. Over 10 jaar hopelijk de helft.
Kennis van verschillende soorten is de basis van het reddingsplan. Willen onderzoekers kunnen beoordelen hoe bedreigd de soorten zijn en er de juiste maatregelen aan koppelen, dan moeten ze hun levenscyclus en rol in het ecosysteem identificeren en beschrijven.
Een bruikbaar middel daarvoor is de zogeheten DNA-streepjescode. Daarbij wordt de unieke DNA-signatuur gebruikt om een soort in een bepaalde omgeving op te sporen of te volgen.
Op die wijze kunnen de onderzoekers inzicht krijgen in de rol en levenscyclus van parasieten door bodem-, lucht- of watermonsters te analyseren. Ze hoeven ze dus niet te vangen.
Alleen met kennis van de genetica van de dieren kunnen biologen de organismen begrijpen. Aan de hand van de gegevens moeten ze beoordelen welke parasieten het meest worden bedreigd en wat de gevolgen van hun verdwijning zullen zijn.
Ook zullen onderzoekers beter kunnen beoordelen of de parasieten net zo bedreigd zijn als hun gastheren. Maatregelen ter bescherming van de gastheren kunnen ook de parasieten helpen.
Zo kan Protofasciola robusta, een parasiet in de ingewanden van olifanten, in stand worden gehouden door de olifanten te beschermen. Maar er komen ook initiatieven die gericht zijn op de parasieten zelf.
Om een goed overzicht te geven van het gevaar op uitsterven, moeten de parasieten een eigen rode lijst krijgen, die het risiconiveau per soort beoordeelt. Bescherming heeft echter alleen zin als we parasieten anders gaan bekijken.
Dit valt te bereiken door opleiding en training van zowel studenten als onderzoekers op het gebied van ecologie en natuurbescherming. Maar niet alleen academici moeten de parasieten beter leren kennen – de onderzoekers van de reddingsactie willen ook het publiek via de media een genuanceerder beeld van parasieten geven.
Een breed begrip van de cruciale rol van parasieten in de voedselketens kan de beschermingsmaatregelen ondersteunen.
Parasieten houden ons gezond
Om weerstand jegens het beschermingsplan te voorkomen, hebben onderzoekers eerder parasieten die mensen infecteren, uitgesloten. Maar er zijn veel aanwijzingen dat het verdwijnen van bepaalde soorten ons duur kan komen te staan.
Zo blijkt uit onderzoeken dat parasitaire besmettingen op jonge leeftijd het risico op auto-immuunziekten later in het leven verlagen.
Dit verklaart waarom we in de westerse wereld, waar infectieziekten flink de kop zijn ingedrukt, steeds meer worden getroffen door auto-immuunziekten. Zo is de afgelopen tientallen jaren ontdekt dat parasieten onder meer allergieën, astma, darmontstekingsziekten en MS verlichten.
Parasieten helpen mensen
Zweepworm voorkomt darmontsteking
In de delen van de wereld waar darmparasieten veel voorkomen, zijn chronische darmontstekingen als de ziekte van Crohn zeldzaam. Nu weten onderzoekers waarom. De ziekte van Crohn kan worden veroorzaakt door schadelijke darmbacteriën. En zweepwormen in de darmen zorgen ervoor dat goede darmbacteriën de slechte verslaan, blijkt uit muisproeven. Zo verhelpen parasieten indirect de ontsteking.
Haakworm geeft astmapatiënten lucht
Parasieten kunnen helpen tegen astma. Haakwormen scheiden een veelbelovend eiwit uit, AIP-2, dat ontstekingen in de luchtwegen van muizen blijkt te remmen en het niveau van immuuncellen in het bloed laag houdt bij mensen met allergieën. Astma is juist het gevolg van een overactief immuunsysteem dat zorgt voor een hoog ontstekingsniveau, waardoor de luchtwegen dichtklappen.
Al die aandoeningen zijn te wijten aan een overactief immuunsysteem. En parasieten hebben juist technieken ontwikkeld om de activiteit van het immuunsysteem te onderdrukken door stoffen te vormen die de immuuncellen kalmeren en de afscheiding van ontstekingsstoffen beperken.
De gezondheid van mensen krijgt dus paradoxaal genoeg een knauw als parasieten verdwijnen. Het zijn niet alleen geniepige bedisselaars, ze vormen ook een onmisbaar onderdeel van een gezonde wereld.