1. Teken: De gevaarlijkste dieren van Noord-Europa verbergen hun aanval
Wetenschappers zijn het met elkaar eens – beren en wolven zijn niet de gevaarlijkste dieren van Noord-Europa. Deze titel gaat namelijk naar een klein, bruin beestje dat niet veel groter is dan een speldenknop en waarvan je bijna niet merkt dat hij je gebeten heeft.
Terwijl beren en wolven mensen eigenlijk altijd met rust laten, valt dit beestje zo'n 200.000 keer per jaar aan – soms met ernstige ziekten als gevolg.
Ondanks dat ze maar klein zijn, vormen deze spinachtige mijten een grote bedreiging: ze dragen namelijk gevaarlijke bacteriën en virussen met zich mee die koorts, hoofdpijn, zwellingen en verlamming kunnen veroorzaken.
Chemische aanval met vier slimme wapens
Je merkt vaak pas dat de teek een chemische aanval heeft ingezet als je besmet bent – op zijn zuigsnuit zit namelijk dikwijls de Borrelia-bacterie.
Verbergt beet met speciale stoffen
Het speeksel van de teek bevat speciale stoffen die hij bij zijn slachtoffers inspuit. Deze stoffen verminderen de jeuk en pijn op de plek van de beet, zodat het slachtoffer niet merkt dat hij gebeten is en de teek zijn bloed kan drinken.
Speeksel gaat genezing tegen
Het speeksel van de teek bevat zogenoemde anticoagulantia. Deze stoffen zorgen ervoor dat de wond minder snel dichtgaat, waardoor de teek meer tijd heeft om bloed te drinken.
Verzwakt het immuunsysteem
Stoffen in het speeksel van de teek verzwakken het immuunsysteem van zijn slachtoffers. Hiermee zorgt hij ervoor dat het afweersysteem niet in actie komt. En zo kunnen de bacteriën beter overleven.
Speeksel houdt wond open
Stoffen in het speeksel van de teek – zogenoemde vascodilatatoren – zorgen ervoor dat de bloedvaten zich niet vernauwen, zoals bij normale wondgenezing. De wond blijft open, waardoor de teek meer tijd heeft om bacteriën over te brengen.
De microbe waar de meeste teken in Noord-Europa mee besmet zijn heet Borrelia burgdorferi en de ziekte die hij veroorzaakt heet borreliose of de ziekte van Lyme.
De symptomen van deze ziekte zijn een rode uitslag rondom de beet, gevolgd door hoofd- en spierpijn, vermoeidheid en uitputting. Als de ziekte niet op tijd wordt behandeld, kan de infectie zich verspreiden naar de vitale organen, zoals de hersenen, en uitgroeien tot de zenuwaandoening neuroborreliose.
De bacteriën produceren dan zo veel gifstoffen dat de zenuwen beschadigd raken. Het slachtoffer krijgt last van een stijve nek en verlamming in het gezicht. Als borreliose op tijd wordt ontdekt, kan het met antibiotica worden behandeld.
2. Knutten: Vallen in zwermen massaal aan
Voor één knut hoef je niet zo bang te zijn. Dit kleine, mugachtige insect wordt amper groter dan 3 mm. Toch zijn knutten een echte kwelling voor mensen en dieren die in de buurt van hun favoriete habitat komen, namelijk meren, rivieren en andere vochtige gebieden.
In juni, als de knutten paren, en de vrouwtjes op zoek gaan naar voedsel voor hun eieren, kan de lucht vol zitten met dikke, bloedzuigende wolken knutjes.
In zijn eentje stelt een knut niet zo veel voor, maar in de zomer kan de lucht krioelen van duizenden van deze kleine bloedzuigertjes.
Ondanks dat je ze bijna niet ziet, kan hun beet behoorlijk veel pijn doen. In tegenstelling tot de mug, die bijvoorbeeld bij je bloed komt door met een heel dun mondstuk door de huid te prikken, gebruikt de knut een soort zaagvormige tang om een gat in de huid te knippen.
Deze tang is behoorlijk sterk en zodra ze een gat hebben gemaakt, doen knutten speeksel in de wond om te voorkomen dat het bloed stolt. Vervolgens zuigen ze een heel klein beetje bloed op – vaak niet meer dan één μm – die ze in de maag bewaren en meenemen naar de eitjes.
Knuttenzwermen ontstaan in de paringstijd. De vrouwtjes geven een hormoon af dat alle mannetjes in de omgeving aantrekt. Die beginnen om het vrouwtje heen te dansen, terwijl zij een geschikte partner kiest. Als het vrouwtje bevrucht is, legt ze haar eitjes en gaat ze op jacht naar bloed.
Als het hoogzomer is, krioelt het in de lucht van deze bloedzuigertjes.
3. Muggen: Bloedzuigers met steekwapen
Als je een bloeddorstige mug plat slaat, dood je eigenlijk een perfecte machine.
Als een vrouwtjesmug eitjes wil leggen, heeft ze bloed nodig. En daarom hebben muggen een zogenoemde steeksnuit die bestaat uit een buisje met een aantal naalden erin.
De mug duwt en trilt met haar kop, waardoor de naalden in de huid dringen.
Het bloed wordt opgezogen door middel van een soort pomp. De mug creëert dan een onderdruk met haar spieren, waardoor het bloed via haar snuit naar het spijsverteringsstelsel loopt en als voeding dient voor de eitjes.
Geavanceerde snuit op zoek naar bloed
De snuit van de mug bestaat uit een buisje met een bundel stiletten – een soort holle naalden – erin.
Onderdruk laat bloed stromen
De mug zuigt het bloed uit je aders met behulp van spierpompjes in de kop en keel.
Snuit buigt door
De snuit van de mug, waar de spitse naalden in zitten, buigt door zodra hij tegen de huid komt.
Cellen registreren bloedvaten
Zintuigcellen op de punt van de stiletbundel registreren wanneer deze een bloedvat nadert.
4. Vampiermotten: Planteneters overgestapt op bloed
Een kleine groep motten, de zogenoemde vampiermotten, heeft zich ontwikkeld tot bloedzuigers. De snuit van de vampiermot is kort, dik en bestaat uit twee delen. Door de twee delen ten opzichte van elkaar heen en weer te schudden, kan hij met zijn snuit door huid dringen en bloed opzuigen.
Normaal vallen ze kleine dieren aan, maar sommige soorten kunnen ook menselijke huid doorboren. Aanvankelijk gebruikten ze hun snuit om door de schil van vruchten te dringen en bij het sap te komen.
Later hebben ze waarschijnlijk ontdekt dat bloed ook een uitstekend voedingsmiddel is. En waar het bij andere insecten bijna altijd de vrouwtjes zijn die bloed zuigen, zijn de rollen bij de vampiermot omgekeerd. Hier zijn het alleen de mannetjes die bloed drinken.
Normaal gesproken komen vampiermotten alleen in warme landen voor, bijvoorbeeld in Zuid-Europa en Azië, maar de laatste jaren zijn er ook in Noord-Europa vampiermotten aangetroffen, bijvoorbeeld in Zweden.
Bekijk de vampiermot in actie
5. Dazen: Snijden door de huid heen
Een van de meest pijnlijke bloedzuigers die je in de zomer tegen kunt komen, zijn dazen. In tegenstelling tot de subtiele, pijnloze steken van muggen, snijden dazen door je huid heen.
Ze hebben namelijk een snuit die bestaat uit een aantal schaarachtige mesjes. Als dazen bloed willen drinken, knippen ze gewoon een gat in de huid van hun slachtoffer, waardoor het bloed begint te stromen.
Vervolgens steken ze een speciale snuit in de wond om het bloed op te zuigen. Deze snuit is geen holle buis, zoals bij de mug, maar absorbeert het bloed als een spons.
Waar mensen dazen kunnen wegjagen, moeten andere dieren de pijn gewoon maar verdragen. De poten van dazen hebben namelijk scherpe klauwen, waardoor het heel moeilijk is om ze van je af te schudden. Zij moeten dus gewoon wachten tot de daas klaar is met eten.
En in tegenstelling tot veel andere bloedzuigers zijn dazen ook overdag actief, waardoor ze onbeperkt kunnen eten.
Dazen zijn een van de meest voorkomende bloedzuigers ter wereld. Deze grote vliegen leven echter niet alleen van bloed. De mannetjes drinken alleen nectar, maar de vrouwtjes hebben extra voeding nodig als ze eitjes gaan leggen – en die voeding halen ze uit bloed.
(360)
Vrouwtjes drinken bloed
Mannetjesdazen leven alleen van nectar, maar de vrouwtjes hebben bloed nodig voor hun eitjes.
Kaken snijden een gat in de huid
Dazen gebruiken hun kaken om de huid open te snijden.
Mesjes snijden door de huid heen
Dazen hebben een soort schaarachtige mesjes die ze gebruiken om door de huid heen te snijden.
Sponzige snuit zuigt bloed op
In tegenstelling tot muggen, die een holle buis gebruiken om bloed op te zuigen, werkt de snuit van dazen als een spons.
Wereld vol vampiers
Mond met tandjes zuigt zich vast
Prikken in Noord-Amerika zuigen zich vast op hun prooi door middel van een mond met naar binnen gerichte tanden en drinken vervolgens het bloed van hun slachtoffer.
Duizendpoot propt zich vol met bloed
Duizendpoten in bijvoorbeeld Thailand kunnen dieren zo groot als een vleermuis vangen. Ze doden ze met een giftige angel en drinken hun bloed.
Zandvlieg laat bloed vloeien
Het speeksel van de Nieuw-Zeelandse zandvlieg zorgt ervoor dat de bloedvaten van zijn slachtoffers uitzetten – en wel zo heftig dat het bloed de vlieg binnenstroomt.