Met een gewicht van 2,5 mg en een topsnelheid van twee kilometer per uur lijkt de mug volstrekt ongevaarlijk.
Toch is dit beestje al sinds mensenheugenis een enorme plaaggeest. Muggen doen zich graag tegoed aan ons bloed en in warme oorden kunnen ze door lichamelijk contact levensbedreigende ziekten, zoals malaria en knokkelkoorts, overdragen.
Bij ons is de mug toch voornamelijk een irritant insect dat zorgt voor rode, dikke en vooral jeukende muggenbeten. Wetenschap in Beeld bereidt je voor op het muggenseizoen en geeft antwoord op veelgestelde vragen over muggen en muggenbeten.
Hoe steekt een mug?
Als een vrouwtjesmug eitjes wil aanmaken, heeft ze bloed nodig. Daarvoor gebruikt ze haar steeksnuit die uit een holle buis bestaat met daarin zes flexibele naalden.
De mug duwt en wrikt zo met haar kop, dat de naalden zich door je huid heen boren.
De bundel naalden van de mug wordt zichtbaar als ze je bijt en je huid doorboort.
De naalden hebben allemaal een ander doel. Twee zijn er voorzien van tandjes die door je huid snijden en twee andere naalden trekken het huidweefsel uit elkaar.
De vijfde naald is voorzien van receptoren die bloedvaten kunnen vinden. De mug gebruikt deze naald ook om het bloed op te zuigen met speciale spierpompjes. Deze zorgen voor onderdruk, waardoor het bloed door de snuit naar het spijsverteringsstelsel loopt en daar als voeding voor de eitjes dient.
De zesde en laatste naald wordt gebruikt om een cocktail van 100 verschillende stoffen onder onze huid in te spuiten. De stoffen bestaan voornamelijk uit enzymen die ervoor zorgen dat het bloed niet stolt en dat het gebied verdoofd blijft terwijl de mug zich voedt met ons bloed.
Een mug is na ongeveer drie minuten klaar met eten en een maaltje is voldoende om ruim 200 eitjes te voeden.
VIDEO: Wetenschappers laten zien hoe een muggenbeet er onder de huid uitziet
Franse wetenschappers filmden in 2013 een muggenbeet onder de huid van een muis. In de video zien we de doorzichtige cellen van de muis die door de flexibele snuit van de mug opzij worden geschoven op zoek naar een sappig bloedvat.
Waardoor worden muggen aangetrokken?
Een zwerm muggen in je tuin kan een heerlijke zomeravond goed verpesten. Als jij de gelukkige bent die vaker wordt gebeten dan de mensen om je heen, dan is daar een logische en natuurlijke verklaring voor. Een mug is niet kieskeurig, maar heeft wel zo zijn voorkeuren.
Volgens Jonathan Day, insectenonderzoeker aan de University of Florida, is ongeveer 20 procent van de bevolking een smakelijk hapje voor muggen.
Muggen gebruiken speciale antennes met honderden verschillende sensoren om de meest aantrekkelijke slachtoffers te vinden. Deze sensoren kunnen geurstoffen en stoffen die bij het uitademen worden uitgescheiden tot op wel 50 meter afstand opvangen.
Gelukkig ben je niet volkomen weerloos in de strijd tegen muggen, want met goede hygiëne en lichte kleding kun je de dorstige snuit van de mug ontlopen. Muggen worden onder andere aangetrokken door:
- Kleuren: Het zicht van de mug werkt het beste in de namiddag, als het licht niet zo fel is. Donkere kleuren zoals zwart, donkerblauw en rood vallen dan op, waardoor je beter zichtbaar bent voor een mug.
- Kooldioxide: Muggen worden aangetrokken door het kooldioxidegehalte in de lucht die je uitademt. Een snelle stofwisseling zorgt voor meer kooldioxide.
- Warmte: Je lichaamstemperatuur speelt een aanzienlijke rol. Hoe meer warmte je lichaam afgeeft, des te aantrekkelijker ben je voor een mug.
- Lichaamsoppervlak: Grote mensen worden vaker gebeten, omdat ze meer cellen hebben, meer kooldioxide aanmaken en meer warmte uitstralen.
- Aceton: Muggen vinden aceton heerlijk. Ze nemen het waar in de lucht die wordt uitgeademd door mensen met diabetes, mensen die vasten en mensen die weinig koolhydraten eten.
- Zwangerschap: Zwangere vrouwen worden twee keer zo vaak gebeten als vrouwen die niet zwanger zijn. Dit kan komen door het lichaamsoppervlak, maar ook doordat zwangere vrouwen warmer zijn en meer aantrekkelijke geurstoffen afgeven.
- Een speciale bloedgroep: Muggen vinden bepaalde bloedgroepen heel aantrekkelijk. Uit onderzoek is gebleken dat muggen gemiddeld twee keer zo vaak landen op mensen met bloedgroep O, dan op mensen met bloedgroep A.
- Zweet: Zweet en het melkzuur dat je tijdens het bewegen in je spieren aanmaakt, trekken muggen aan.
- Zure tenen: Muggen houden van het boterzuur dat ontstaat als voetzweet in aanraking komt met de natuurlijke bacteriën op onze voeten.
Wat eet het mannetje?
Bloed is bijzonder voedzaam en bevat vet en eiwitten. Dit zijn belangrijke stoffen voor het vrouwtje en ze slaat ze op om grote hoeveelheden eitjes te produceren.
In tegenstelling tot vrouwtjes zuigen de mannetjes nooit bloed en bij veel soorten kunnen de mannetjes dit zelfs niet eens. Daarnaast is de snuit van mannetjes niet geschikt om de huid te doorboren. Mannetjes zijn namelijk vriendelijke planteneters die leven op nectar van bloemen en vruchtensap.
Verder is het hoge gezoem van een mug niet altijd synoniem met muggenbeten. Bij sommige soorten hoor je alleen de mannetjes, terwijl de vrouwtjes doodstil zijn.
Waar kunnen muggen niet tegen?
De strijd tussen mens en mug wordt al sinds mensenheugenis gestreden. De oude Egyptenaren smeerden zich in met plantaardige olie om te ontkomen aan een muggenplaag, terwijl de indianen vuur maakten en hun huid bedekten met modder.
De strijd duurt vandaag de dag voort en hoewel wetenschappers nog steeds op zoek zijn naar het perfecte antimuggenmiddel, weten we steeds beter hoe we muggen van ons af kunnen houden.
Dit is het oordeel van de wetenschap over diverse antimuggenmiddelen.
DEET
DEET (N,N-diethyl-m-toluamide) is een middel dat in de jaren veertig door het Amerikaanse leger werd ontwikkeld. Het kwam in 1957 op de markt en wordt sindsdien gebruikt tegen verschillende insecten, waaronder muggen en teken.
DEET is uitgeroepen tot het meest effectieve middel tegen muggen. Uit onderzoek is gebleken dat antimuggenmiddelen met 23,8 procent DEET tot vijf uur lang tegen muggen beschermen, terwijl een natuurlijk middel slechts 20 minuten bescherming biedt.
Middelen met DEET zijn de beste manier om muggen op afstand te houden.
Hoewel DEET al jaren op de markt is, is het nog steeds een raadsel waarom het zo goed werkt tegen muggen.
Een paar jaar geleden dacht men dat DEET de kooldioxide in onze adem kan maskeren, maar uit recente onderzoeken is gebleken dat DEET eigenlijk de geurreceptoren, waarmee een mug ons kan ruiken, in de war brengt.
DEET is effectief tegen muggen, maar het middel heeft ook zijn negatieve kanten. Zo wordt DEET onder andere in verband gebracht met vergiftiging, neurologische stoornissen, een verhoogd risico op teelbalkanker en schadelijke gevolgen voor flora en fauna.
Uit recente onderzoeken is echter gebleken dat als je DEET op de juiste manier gebruikt, het risico op vergiftiging en neurologische problemen minimaal is. Bovendien is het onderzoek waarin het verband tussen teelbalkanker en DEET werd aangetoond, niet onomstreden. Volgens de Amerikaanse gezondheidsdienst CDC zijn het onderzoek en de resultaten gebrekkig.
Het is echter wel duidelijk dat DEET in hoge concentraties schadelijk kan zijn voor vissen en insecten die in het water leven.
Antimuggenmiddelen met tot 50% DEET zijn verkrijgbaar in Nederland en België, maar zijn bijvoorbeeld verboden in landen als Denemarken en Maleisië.
Vitamine B
Er wordt wel gezegd dat vitamine B muggen op afstand houdt. Uit een groot Amerikaans onderzoek is echter gebleken dat vitamine B helemaal niet helpt tegen muggen.
Gin-tonic
Houd muggen bij je weg met een verfrissende gin-tonic. Dat klinkt te mooi om waar te zijn en dat is helaas ook zo.
Het verhaal over gin-tonic als antimuggenmiddel is overigens niet geheel uit de lucht gegrepen. In de 19e eeuw gebruikten Europeanen de stof kinine - het stofje dat tonic zijn bittere smaak geeft - om de door muggen overgedragen ziekte malaria te behandelen en te voorkomen.
Kinine zit in de bast van de kinaboom.
In de juiste hoeveelheden kan kinine de malariaparasiet vroegtijdig doden. Daarom dronken de Europeanen kininepoeder opgelost in water. Later voegden ze nog suiker toe om de smaak wat minder bitter te maken. Volgens de overlevering ontstond zo tonic, zoals we het vandaag de dag kennen en drinken.
Kinine wordt nog steeds tegen malaria ingezet, maar omdat het gebruik gepaard gaat met veel bijwerkingen, wordt het vaak gezien als laatste redmiddel als reguliere malariamiddelen niet werken, bijvoorbeeld door resistentie. In dergelijke gevallen is er echter wel wat meer nodig dan een glaasje tonic.
Tegenwoordig bevat tonic nog maar een klein beetje kinine. Voor een effectieve bestrijding van malaria zou je zo’n 50 gin-tonics moeten drinken.
Kaarsen
Je ziet vaak kaarsen op tuintafels staan in de strijd tegen muggen. Ondanks dat citronellaolie, venkelolie en eucalyptusolie muggen op afstand kunnen houden, werken deze middelen alleen als je ze op de huid aanbrengt - en dan ook nog maar gedurende een korte periode.
Tijdens een Amerikaans onderzoek naar verschillende antimuggenmiddelen konden kaarsen met citronellaolie de muggen niet op afstand houden. Sterker nog, muggen werden aangetrokken door het licht.
Knoflook
Hoewel knoflook flink ruikt, is het helaas niet geschikt om muggen te verjagen.
Volgens een Amerikaans onderzoek van het University of Connecticut Health Center maakt het niet uit of je knoflook hebt gegeten. Als je aantrekkelijk bent voor muggen, word je toch wel gebeten.
Wat helpt tegen muggenbeten?
Volgens grootmoeders tips moet je het gif uit een muggenbeet zuigen om te voorkomen dat je gaat krabben. Deze methode werkt deels bij wespen- en bijensteken, maar er bestaat geen greintje bewijs dat het ook bij muggenbeten werkt. De mug gebruikt namelijk geen gif als zij haar snuit in je bloedvat steekt.
Als je wordt gebeten door een mug, spuit ze een speciale mix van enzymen in. Bij de meeste soorten gaat het om enzymen die een verdovende en antistollingsfunctie hebben. De gewone steekmug heeft echter ook een dosis histamine in haar spuug en het lijkt erop dat juist die signaalstof zorgt voor jeukende muggenbeten.
Histamine zorgt voor reactie
Histamine speelt een belangrijke rol in ons immuunsysteem. Het beschermt ons lichaam tegen vreemde stoffen. Histamine zorgt ervoor dat de vreemde stof uit ons lichaam wordt verdreven, bijvoorbeeld door ons te laten niezen, krabben of huilen.
Daarom werkt histamine ook bij allergieën en overgevoeligheid, waarbij onze immuuncellen heftig reageren op een allergeen zoals een bepaalde stof of pollen. Op zo’n moment worden grote hoeveelheden histamine uitgescheiden, waardoor de symptomen tot uiting komen.
Tot op heden is bewezen dat uitsluitend de gewone steekmug histamine in haar speeksel heeft. Dit is echter niet de enige mug die zorgt voor jeukende muggenbeten. Als een andere steekmug iets in onze huid spuit, merken onze immuuncellen de vreemde stof op en sturen ze een signaal waardoor histamine vrijkomt. De histamine begeeft zich naar de muggenbeet, waar het zich bindt aan zogeheten H-receptoren die het effect van de histamine activeren, in dit geval jeuken.
Bij de meeste mensen houdt de jeuk een paar uur aan, maar bij anderen kan het jeuken wel een paar dagen duren.
Als je voor de eerste keer wordt gebeten door een mug, merk je er niets van, omdat je lichaam het enzymcocktail nog niet kent. De volgende keer dat je wordt gebeten, staat je lichaam echter klaar met zwaar geschut.
Sommige mensen krijgen een heftige reactie na een muggenbeet.
Antihistaminica kunnen de gevolgen van muggenbeten verlichten
Antihistaminica blokkeren H-receptoren, zodat het effect van de histamine afneemt. Daarom zijn antihistaminica ook het beste wapen tegen muggenbeten als je voor het eerst de pineut bent.
Als je altijd erg veel last hebt van muggenbeten, is het wellicht verstandig om antihistaminica te nemen voordat je bijvoorbeeld naar het bos gaat. Als je dan wordt gebeten, kun je daarna nog een paar dagen lang antihistaminica nemen.
Uit onderzoek is ook gebleken dat bij muggenbeten gel of crème beter tegen jeuk kunnen werken dan niets doen of een placebobehandeling.
Mag je krabben aan een muggenbeet?
Het is verleidelijk om je nagels eens goed in zo’n muggenbeet te zetten, maar eigenlijk is het beter om de beet met rust te laten.
Als je aan een muggenbeet krabt, maak je de ontsteking in het gebied alleen maar erger en wil je nog meer en harder krabben. Daarnaast mag je de muggenbeet niet openkrabben, want dan kan er een infectie ontstaan.
Video: Zo overleven muggen de regen
Ondanks dat een mug 50 keer minder weegt dan een regendruppel, overleeft hij met gemak een zware regenbui. Dankzij zijn lage gewicht komt er zo weinig energie vrij tijdens een aanvaring met een waterdruppel, dat de druppel intact blijft en niet wordt afgeremd. In plaats daarvan wordt de mug opgenomen in de druppel en valt hij mee richting de grond. Op een gegeven moment weet de mug zich met zijn poten en vleugels aan de druppel te ontworstelen en vliegt hij vrolijk verder.