De zon is nog niet op, maar bioloog Bradford Lister en zijn assistenten zijn al aan de slag in het regenwoud van Puerto Rico. Ze leggen insectenvallen op de bosbodem en in de bomen. 12 uur later, bij zonsondergang, komen Lister en zijn mensen terug om de vangst op te halen.
Toen Lister 36 jaar eerder exact dezelfde procedure op deze plaats uitvoerde, ving hij in een val op de grond gemiddeld 473 milligram drooggewicht aan insecten per dag, en met een val in de bomen 37 milligram.
Nu vangt hij 13 milligram per val op de grond en 5 milligram per val in de bomen – een daling van respectievelijk 97,3 en 86,5 procent sinds het laatste bezoek.
De verdwijning van de Puerto Ricaanse insecten past in een catastrofale, mondiale trend.
Onderzoekers overal op aarde melden een gevaarlijke afname van het aantal insecten.
Het laatste nieuws komt van een internationaal team dat 166 langetermijnstudies uit 1925 tot 2018 op bijna 1700 plaatsen in de wereld heeft verzameld en geanalyseerd.
De conclusie is dat de wereldwijde insectenpopulatie per 10 jaar 9 procent afneemt. Circa een kwart van de insecten op aarde is sinds 1990 verdwenen, en de helft in de laatste 75 jaar.
De teruggang van de insecten kan al het leven op aarde verstikken – inclusief mensen.
Insecten vormen de pijler van de ecosystemen, en volgens sommige deskundigen zou onze soort binnen enkele maanden uitsterven als de insecten zouden verdwijnen.
Wetenschappers vechten nu tegen de klok om de oorzaken van de ramp te achterhalen en oplossingen te vinden die de insecten – en de mens – kunnen redden voor het te laat is.
Ongedierte regeert de wereld
Het succes van insecten moet niet onderschat worden. Zelfs met de gigantische verliezen van de afgelopen decennia zijn ze nog talrijk. Wereldwijd zijn er naar schatting 10 triljoen insecten, met een biomassa die 17 keer zo groot is als die van de mens.
De zespotige dieren vormen veruit de meeste soorten van de planeet en zijn te vinden in alle ecosystemen, behalve in de diepzee.
Circa de helft van de 2 miljoen bekende dier- en plantensoorten bestaat uit insecten, die 90 procent van alle diersoorten vormen.
Top 5: De meest succesvolle insecten
Een miljoen bekende soorten – insecten zijn de meest soortenrijke diergroep op aarde, maar van de circa 30 typen insecten zijn er vijf veel talrijker dan de rest.
5. Snavelinsecten
De groep snavelinsecten, waar onder meer bladluizen en teken onder vallen, telt 104.000 soorten. De meeste eten planten, maar sommige zijn roofdieren of bloedzuigers, zoals de tot 7 millimeter lange bedwantsen, die ’s nachts bloed van mensen zuigen.
4. Vliesvleugeligen
Bijen, wespen en mieren behoren tot de vliesvleugeligen, die in totaal ongeveer 117.000 soorten telt. Sommige leven in grote kolonies, maar lang niet allemaal. Er zijn veel parasieten bij die met een lange angel eitjes leggen in de larven van andere insecten.
3. Vliegen
Onderzoekers kennen 155.000 soorten vliegen, van huisvliegen en zweefvliegen tot muggen. Ze hebben maar één paar vleugels, maar zijn buitengewoon wendbaar in de lucht, en aan hun pootjes hebben ze vaak haakjes waarmee ze zich aan gladde oppervlakken hechten.
2. Vlinders
Wereldwijd zijn er zo’n 157.000 vlindersoorten. Tot de groep behoren ook de motten, die vooral ’s nachts actief zijn. Vlinders hebben twee paar grote, geschubde vleugels en vaak een lange zuigsnuit, waarmee ze nectar uit bloemen zuigen.
1. Kevers
Met 387.000 bekende soorten zijn de kevers de meest soortenrijke groep insecten. Kevers hebben doorgaans een paar harde dekvleugels met een stel vliegvleugels eronder. De meeste kevers zijn nog geen 5 millimeter lang, maar de grootste soort kan 20 centimeter meten.
Onderzoekers schatten verder dat circa 4,5 miljoen soorten insecten nog niet door de wetenschap zijn beschreven.
Veel onbekende soorten leven waarschijnlijk onder unieke omstandigheden in gebieden die nog niet goed zijn onderzocht, zoals in een bepaald type grond, onder gevallen bladeren diep in de jungle of hoog in kale bergen.
Insecten zijn vooral zo talrijk dankzij hun formidabele vruchtbaarheid. Zo kunnen koninginnen van de Afrikaanse miersoort Dorylus wilverthi elke maand 3 tot 4 miljoen eitjes leggen.
En een Oost-Afrikaanse termietenkoningin pompt er elke drie seconden een ei uit, wat neerkomt op bijna 30.000 eitjes per dag of meer dan 164 miljoen in haar 15 jaar durende leven.
Insecten maken een vrije val
Het onvoorstelbare succes van insecten is binnenkort wellicht verleden tijd. Hun aantal neemt fors af, vooral in de VS en Europa.
In een studie uit 2017 ontdekte een onderzoeksteam dat zeker 75 procent van de biomassa van de vliegende insecten in de loop van 27 jaar uit natuurreservaten in Duitsland is verdwenen.
En in 2019 maakte een ander team bekend dat ruim 40 procent van de insectensoorten op aarde terugloopt, en dat een derde bedreigd is.
De onderzoekers berekenden dat insecten acht keer zo snel uitsterven als zoogdieren, reptielen en vogels.
Record: De kever Onthophagus taurus kan 1141 keer zijn eigen gewicht trekken. Voor een mens zou dit neerkomen op 85 ton.
Het enige lichtpuntje is dat zoetwaterinsecten als muggen het prima doen.
Het aantal zoetwaterinsecten neemt elke 10 jaar 11 procent toe. Dat is waarschijnlijk te danken aan betere levensomstandigheden, nadat mensen vervuilde meren en rivieren zijn gaan zuiveren.
Zoetwaterinsecten vormen echter maar 10 procent van alle insectensoorten en zijn niet zo belangrijk voor de ecosystemen waarvan ook wij afhankelijk zijn.
De mens zal uitsterven
Zonder insecten zouden de ecosystemen van de planeet instorten, en volgens experts zouden mensen niet langer dan een paar maanden overleven; voedseltekorten zouden onze soort wegvagen.
Insecten zijn vooral belangrijk voor de landbouw. Al zijn insecten die de oogst opvreten de grootste vijanden van boeren, de meeste zijn nuttig voor de landbouw.
Bestuivers als bijen en wespen transporteren stuifmeel tussen planten, waardoor de oogsten groter zijn.
En de ondergrondse insecten zijn absoluut essentieel voor de landbouwgrond.
Insecten zijn miljoenen waard
Bijen zijn geldmachines
96 procent van alle bloeiende planten in de wereld – inclusief 70 van de 100 meest gangbare gewassen – is afhankelijk van bestuivers om zichzelf te reproduceren. Bijen zijn verreweg de belangrijkste bestuivers en wilde bijen en honingbijen dragen elk ruim 2500 euro per hectare bij aan de productie van gewassen.
Kevers doen het vuile werk
Elk van de circa 1 miljard koeien op de planeet scheidt jaarlijks tot 10 ton poep uit. We zouden eronder bedolven raken als we de 6000 soorten mestkevers op aarde niet hadden. De kevers breken poep af en zorgen er bijvoorbeeld voor dat een koeienvlaai zo’n 20 procent sneller wordt afgebroken dan anders.
Sprinkhanen belanden op ons bord
Zonder insecten zouden we alle aardbewoners over een paar decennia waarschijnlijk niet meer kunnen voeden. Maar sprinkhanen kunnen zelf een voedselbron vormen. Ze zijn niet alleen eiwitrijk en klimaatvriendelijk, maar kunnen ook in grote aantallen worden geoogst. In sommige delen van Mexico kan een gezin zomaar 50-70 kilo sprinkhanen per week oogsten.
De tunnels die ze graven laten zuurstof en water beter door en verhogen zo de bodemkwaliteit.
Met meer zuurstof wordt dood materiaal van dieren en planten sneller afgebroken tot bodembemesters. En de insecten helpen de afbraak verder door zelf grote hoeveelheden plantenresten te verteren.
Dankzij hun activiteit houdt de bodem beter water vast, kunnen de wortels van de planten makkelijker in de bodem doordringen en wordt bodemerosie voorkomen.
Ten slotte houden veel roofinsecten en parasieten het ongedierte dat gewassen opvreet, binnen de perken.
Zonder insecten zou onze voedselproductie instorten.
Kakkerlakken redden je leven
Naast hun bijdrage aan de landbouw dienen de insecten zelf ook als voedsel voor de mens.
Circa 2 miljard mensen eten tegenwoordig insecten als sprinkhanen, kevers, mieren en rupsen.
Vooral in arme landen worden insecten gegeten, maar deze gewoonte zal in de toekomst waarschijnlijk ook verspreid worden naar de rest van de wereld, want insecten vormen een veel klimaatvriendelijkere eiwitbron dan koeien, varkens en pluimvee.
Insecten leveren ons ook honing, was, zijde, kleurstoffen en schellak – een product dat onder meer gebruikt wordt voor de oppervlaktebehandeling van voedsel en als ingrediënt in cosmetische producten.
Record: Het schuimbeestje Philaenus spumarius kan 115 keer zijn lichaamslengte springen en versnelt 50 keer zo snel als een straalvliegtuig.
Ze leveren ook chemische stoffen die mogelijk kunnen worden gebruikt om miljoenen levens te redden.
Een daarvan is afkomstig van de kakkerlak, die door zijn onhygiënische leefomstandigheden een effectieve verdediging tegen bacteriën heeft ontwikkeld.
Stoffen uit kakkerlakhersenen doodden in een experiment 90 procent van de geteste multiresistente bacteriën, waaronder MRSA-stafylokokken en E. coli. De ontdekking is cruciaal, want er komen nauwelijks nog nieuwe soorten antibiotica bij om gevaarlijke bacteriën te bestrijden.
Het gif van bijen en wespen bevat mogelijk ook medicijnen die niet alleen multiresistente bacteriën kunnen doden, maar ook kankercellen. Bovendien kan het gif pijn en zwellingen verzachten die gepaard gaan met artritis, ontstekingen en MS.
Ongedierte van alle kanten bedreigd
Een van de grootste bedreigingen van insecten is de inbreuk op hun natuurlijke omgeving.
De meeste insecten leven in bossen, en we ruimen jaarlijks zo’n 120.000 vierkante kilometer tropisch bos.
Bossen maken vaak plaats voor landbouwgrond, die wordt besproeid met pesticiden, die niet alleen ongedierte maar ook nuttige insecten doden – vooral bestuivers.
Pesticiden zijn de hoofdschuldige van de afname van het aantal vliegende insecten, vooral in Duitsland, in de afgelopen 30 jaar.
Zo werden bijen er zwaar door getroffen, maar een andere groep bestuivers heeft het misschien nog moeilijker.
Uit een onderzoek onder vlinders in Denemarken blijkt dat wel 52 van de 69 soorten fors in aantal is gedaald, en dat sommige soorten in 2020 helemaal niet zijn gezien.
Zo is de distelvlinder, die in 2016-2019 gemiddeld 16.458 keer per jaar werd waargenomen, in 2020 slechts 168 keer gespot – een afwijking van 99 procent.
Ook de Amerikaanse monarchvlinder maakt sinds de jaren 1980 in Californië een afname van meer dan 99 procent door, en wetenschappers vrezen dat de soort over 20 jaar zal zijn uitgestorven.
Pesticiden tasten ook insecten aan die niet in direct contact staan met onze gewassen. De gifstoffen circuleren in bodem en water – zelfs waar niet wordt gesproeid.
In een langlopend Duits experiment ontdekten onderzoekers dat gewone zwarte mieren al negatief worden beïnvloed door zelfs kleine beetjes van het pesticide thiamethoxam in de bodem.
Bij de eerste overwintering vertoonden de mierenkolonies geen tekenen van verzwakking, maar een jaar later waren de aan pesticiden blootgestelde kolonies flink geslonken.
In een andere Duitse studie benadrukten de onderzoekers ook dat klimaatverandering een ernstige bedreiging vormt voor het bestaan van de insecten.
Parasieten vervangen pesticiden
Onderzoekers zoeken daarom hard naar een oplossing van het insectenprobleem.
De bescherming en het herstel van hun leefgebieden zijn een belangrijke stap.
Maar we kunnen zelf ook iets doen. Steden hebben volgens een nieuwe studie een groot potentieel om het aantal insecten te vergroten. Gebouwen en asfalt zijn een woestenij voor de kleine insecten, maar door bloemen en bloeiende bomen te planten, kunnen insecten gedijen.
Vooral esdoorns, eiken en wilgen zijn fijn voor insecten, maar omdat die alleen in het voorjaar bloeien, zouden er ook planten en bomen bij moeten komen die bloeien in de zomer.
Bloemen zijn beter dan pesticiden
De rijstvelden van Azië worden geteisterd door hongerig ongedierte, maar de beste bestrijding komt niet van pesticiden, maar van bloemen. De prachtige planten trekken een leger insecten aan die het ongedierte verslaan.
Ongedierte neemt weerloze velden in
Onbespoten rijstvelden hebben vaak last van insecten die gespecialiseerd zijn in het zich tegoed doen aan rijstplanten (rood), zoals gele stengelboorders en sommige soorten dwergcicaden. Omdat de rijstplanten geen nectarrijke bloemen hebben, trekken ze weinig andere insectensoorten (groen) aan, wat zou helpen om de plaag te weren.
Ongedierte neemt weerloze velden in
Larven van gele stengelboorders vreten zich een weg door het binnenste van de rijstplanten en remmen de groei en voortplanting van de gewassen.
Pesticiden doden nuttige en schadelijke soorten
Rijstvelden worden vaak besproeid met pesticiden tegen het ongedierte, maar de gifstoffen doden ook de natuurlijke vijanden van het ongedierte. Besproeide velden hebben dan wel minder ongedierte, maar door het ontbreken van natuurlijke vijanden kan dat het soms juist beter doen dan anders het geval zou zijn.
Pesticiden doden nuttige en schadelijke soorten
Pesticiden zijn meestal zenuwgiffen die de verbindingen tussen de zenuwcellen treffen (rood) en een normale signalering in de weg zitten.
Parasieten redden de gewassen
Nectarhoudende bloemen rond de rijstvelden trekken insecten en andere beestjes aan, waaronder roofdieren als spinnen en waternimfen en parasitaire insecten. Roofdieren eten het ongedierte op, terwijl parasieten hun eitjes in het ongedierte leggen.
Parasieten redden de gewassen
Een groep parasieten, sluipwespen, kan via een lange angel eitjes in de larven van gele stengelboorders leggen. Wanneer de eitjes uitkomen, eten de jonge wespen de stengelboorder van binnenuit op.
Het verbod op pesticiden is een andere sterke zet in de strijd om de insecten te redden. Het probleem is dat zo’n initiatief de akkers kwetsbaar maakt voor ongedierte.
Gelukkig hebben onderzoekers een alternatief voor gifstoffen gevonden: de natuurlijke vijanden van het ongedierte.
Zo ontdekten Britse onderzoekers bij toeval dat de sluipwesp Microctonus brassicae rondvliegt in kolonies koolzaadaardvlooien, die grote schade toebrengen aan koolzaadvelden.
De wespen leggen eitjes in het lichaam van de vlooien, waardoor die onvruchtbaar worden en sterven wanneer de wespenlarven door hun spijsverteringsstelsel breken.
Maak je eigen insectenparadijs
Je kunt zelf ook veel doen om de insecten te redden. Je kunt je tuin vol bloemen zetten voor bestuivers, de herfstbladeren op het gazon laten liggen als bescherming voor overwinterende insecten en het gras wat langer laten groeien.
Ook kun je in de tuin of op het balkon een insectenhotel neerzetten. Insectenhotels zijn houten blokken met kleine gaatjes, waarin vlinders, bijen, wespen, lieveheersbeestjes en kevers kunnen leven.
Record: De Australische loopkever Cicindela eburneola kan 171 keer zijn lichaamslengte per seconde rennen – 7 keer meer dan een cheetah.
De hotels moeten wel aan eisen voldoen. Als ze bijvoorbeeld te grote gaten of geen afdakje tegen de regen hebben, kunnen ze meer kwaad dan goed doen.
Uit Nederlandse experimenten blijkt dat bijen met slechte hotels meer risico lopen om het slachtoffer te worden van sluipwespen. En bij gebrek aan een afdakje tegen de regen kunnen schimmels beter groeien, waar insecten ziek van kunnen worden.
De hotels moeten ook worden onderhouden. Zo moeten de gaten worden schoongemaakt als de insecten ze hebben verlaten.
Maar een goed hotel is een groot voordeel voor insecten die geen natuurlijke habitat hebben. In de gaten van de hotels kunnen de insecten eitjes leggen, zich verstoppen in de winter en zich verbergen voor roofdieren.
Aan de slag dan maar. Doe het voor het voortbestaan van insecten – en de mens.