E en van de meest bloeddorstige en trefzekere jagers van de natuur zit bij miljoenen nietsvermoedende gezinnen in de woonkamer, slaapkamer en tuin. Zo luidt de conclusie van een
rapport dat biologen van het Smithsonian – een onderzoeksinstituut in de VS – in januari 2013 uitgaven.
Het omvangrijke onderzoek toont aan dat de huiskat elk jaar een duizelingwekkend aantal dieren doodt: 20,7 miljard kleine zoogdieren en 3,7 miljard vogels – alleen al in de VS.
Dit maakt de tamme huiskat tot een van de dodelijkste dieren die er zijn, en biologen overal ter wereld staan versteld van die getallen; de huiskat hoeft immers niet op voedsel te jagen.
Milieuactivisten beschouwen de kat echter al langer als een bedreiging. Op geïsoleerde eilanden brengt hij het voortbestaan van lokale diersoorten zelfs in gevaar. Zo stierven de Guadelupecaracara en de Hawaïral uit toen de kat in de 19e eeuw op de eilanden aankwam. Volgens milieuorganisaties heeft de kat na zijn verspreiding over de aardbol zo’n 33 diersoorten uitgeroeid.
1: Besluipen van de prooi
De meeste katachtigen besluipen een prooidier en voeren een verrassingsaanval uit. Een tamme kat bij een vogelhuisje gebruikt dezelfde tactiek als een tijger en wacht urenlang geduldig op het moment waarop hij de aanval kan inzetten.
Dat het geliefde huisdier zich als een sluipmoordenaar gedraagt, komt doordat hij zijn wilde haren nog steeds niet kwijt is.
De meeste andere huisdieren zijn al lang tam – zo heeft de hond nog maar weinig te maken met de vraatzuchtige wolf – maar door het fluitje van een vogel of het getrippel van muizenpootjes zijn in een mum van tijd de oerinstincten van de kat gewekt en verandert het dier op slag in een kille, efficiënte jager.
De moordlust van de kat heeft over het algemeen niets te maken met honger, want ook een doorvoede kat kan jaarlijks honderden dieren doden, zelfs als hij net zijn bakje heeft leeggegeten. Zo bleek uit een anderhalf jaar durende telling in de Amerikaanse staat Michigan dat één kat gemiddeld drie dieren per dag doodde, al kreeg hij elke dag een vorstelijke maaltijd voorgezet door zijn baasje.
2: Met prooidieren spelen
Alle katachtigen geven hun jongen levende prooidieren om ze te leren doden. Tamme katten kunnen muizen en vogels urenlang afbeulen zonder ze op te eten, en kattenbaasjes vinden vaak de sneue resultaten daarvan.
Kat kwam zelf bij ons wonen
Genetische analyses tonen aan dat alle tammekattenrassen afstammen van de wilde kat die nu in Noord-Afrika leeft. De vriendschap tussen mens en kat begon waarschijnlijk zo’n 10.000 jaar terug, toen jagers en verzamelaars de grond in het Midden-Oosten gingen verbouwen. Grote graanschuren trokken muizen aan en de katten volgden in hun kielzog.
Volgens deskundigen kozen katten er zelf voor om bij mensen in de buurt te wonen – anders dan andere huisdieren, die gevangen werden. De boeren waren vast blij met de efficiënte muizendoder, maar vanwege zijn eigenzinnigheid zijn mensen er niet in geslaagd bepaalde eigenschappen te fokken, zoals ze de geleidehond trouw maakten, de melkkoe productief en het werkpaard sterk.
3: Zichzelf schoonlikken
Zowel grote katachtigen als huiskatten hebben een ruwe tong waarmee ze vuil en losse haren van hun lichaam af likken. De haren komen in hun maag terecht en worden niet verteerd. Dat is de reden dat katten vaak haarballen opgeven.
Kat overleeft alleen met vlees
Naast zijn ongenaakbaarheid heeft de kat ook fysieke eigenschappen die het de mens lastig maken om zijn jachtinstinct te temperen. Het spijsverteringsstelsel van de kat maakt namelijk geen enzymen aan die planten afbreken, en hij kan dan ook alleen vlees en botten verwerken.
Verder is het dier sterk afhankelijk van het aminozuur taurine, dat katten zelf niet kunnen aanmaken. Bij de mens en de meeste andere dieren wordt taurine in de gal gevormd, en de stof houdt onder andere het hart, de ogen, de botten en het centrale zenuwstelsel gezond.
Als de kat niet kan jagen en niet genoeg taurine in zijn kattenvoer krijgt, kwijnt hij weg en kan hij blind worden. Ook kan hij zich niet goed voortplanten zonder de eiwitten en aminozuren die in vlees zitten.
4: Jongen beschermen
Kattenmoeders passen goed op hun nestje jongen. Leeuwen, tijgers en tamme katten pakken hun jongen bij hun nekvel om ze te verplaatsen en weg te houden bij roofdieren. Bij
leeuwen en tamme katten kunnen ook andere vrouwtjes van de naaste familie de jonge katten zogen.
Als een baasje zijn kat niet de nodige voedingsstoffen via het kattenvoer geeft, is het dier daarom fysiek genoodzaakt zijn maaltijden aan te vullen met vers vlees van prooidieren. Om dezelfde reden is het jachtinstinct dat de kat deelt met de huidige grote katachtigen even sterk aanwezig als 10.000 jaar geleden.
Daarbij heeft hij klauwen die hij in kan trekken, souplesse, snelheid en scherpe tanden, waardoor het verwende huisdier net zo’n sublieme jager is als zijn verwanten: de tijger en de leeuw. Zelfs een giftig dier, zoals een slang of schorpioen, maakt oog in oog met de kat geen schijn van kans.
5: Territorium verdedigen
Veel katachtigen, ook tamme katten, bakenen hun territorium af door op de grenzen te plassen. Twee vijanden maken zich groot om fysiek contact te voorkomen. Een kat kan blazen, zijn rug
krommen en de haren op zijn rug overeind zetten om groter te lijken.
Al is de huiskat een meedogenloze killer, zijn status als de schrik van kleine dieren over de hele wereld – hagedissen, muizen, eekhoorns en vogels bijvoorbeeld – heeft hij aan de mens te danken. Door inentingen, voedsel en bescherming tegen grotere roofdieren is de populatie onnatuurlijk groot geworden.
Alleen al in de VS ligt het aantal tamme huiskatten momenteel op 84 miljoen. Daarbij komen nog de circa 30 miljoen huiskatten die zijn weggelopen of losgelaten.
Volgens het Smithsonian vormt de kat nu de grootste door mensen veroorzaakte bedreiging van zoogdieren en vogels. De deskundigen denken dat er meer dieren doodgaan in de bek van een kat dan door verdelgingsmiddelen, verkeer en boskap.
6: Kopjes geven
Leden van de kattenfamilie raken elkaar aan bij wijze van groet en als teken van verbondenheid. Meestal wrijven ze de geurklieren op hun kin en wangen tegen vriendelijke soortgenoten aan, of
ze stoten tegen elkaar aan en geven elkaar kopjes.
Vogels sterven van de stress
Ook buiten de VS is de destructieve aard van de kat opgevallen. In Groot-Brittannië is het aantal katten in de steden sinds 1965 verdubbeld, en in diezelfde periode is de populatie kleine vogels, zoals de mus en de spreeuw, flink afgenomen. In sommige steden komen wel 1000 katten per vierkante kilometer voor.
Zo’n grote concentratie roofdieren vind je op geen enkele plek in de vrije natuur. Volgens een onderzoeksteam van de Britse University of Sheffield kan alleen al de aanwezigheid van de kat resulteren in de dood van vogels, zelfs als het dier niet actief jaagt. Gebieden met katten worden stressvolle omgevingen, waar verschrikte vogels al hun energie gebruiken om aan katten te ontkomen.
En dat gaat ten koste van de jonge vogeltjes, vermoeden de onderzoekers. In extreme gevallen is de vogelpopulatie met 95 procent gedaald doordat er katten in de buurt zijn.
7: Aan bomen krabben
In de vrije natuur maken katachtigen krassen in bomen die midden in hun territorium staan. Rivalen zien daardoor hoe groot en sterk de kat is en laten het vechten dan soms na.
Vaak bezoeken katachtigen dezelfde boom, en ook tamme katten gaan met hun nagels over hetzelfde meubel als ze geen krabpaal hebben.
Voor Nieuw-Zeeland is dit heel slecht nieuws, want de helft van de 1,7 miljoen huishoudens op dit eiland heeft minstens één kat. Het unieke dierenleven staat hier sinds de 19e eeuw onder druk, en diverse lokale vogels, zoals de kokako, kaka en kiwi, staan op het punt van uitsterven – en dan belanden ze op de lijst van de nu negen inheemse vogelsoorten die de kat waarschijnlijk al heeft uitgeroeid.
De Nieuw-Zeelanders keren de kat zo langzamerhand de rug toe, en campagnes als Cats to Go proberen kattenbezitters ertoe te bewegen hun huisdier te laten steriliseren en geen nieuwe te kopen. In Duitsland zijn soortgelijke bewegingen.
Zo zet het comité tegen vogelmoord in Bonn informatiecampagnes voor bazen van katten op touw om het bestand van twee miljoen Duitse straatkatten terug te brengen die dagelijks als kleine tijgers andere dieren het leven zuur maken.